میدان امام خمینی اصفهان؛ تاریخچه، نقشه و عکس

میدان نقش‌جهان، که امروزه با نام میدان امام خمینی اصفهان نیز شناخته می‌شود، یادگاری درخشان از سده هفدهم و دوران فرمانروایی شاه‌عباس صفوی است. این میدان هنگام احداث، کانون اصلی شهر به‌شمار می‌آمد و اکنون در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده؛ به همین دلیل در میان شاخص‌ترین دیدنی‌های اصفهان جای دارد. مجموعه بناهای پیرامونش نیز بر جلوه و شکوه آن افزوده‌اند.

موقعیت جغرافیایی میدان امام خمینی اصفهان

با مشاهده نقشه زیر می‌توانید جای دقیق میدان امام اصفهان را به‌راحتی پیدا کنید.

نشانی میدان امام اصفهان

این میدان در منطقه ۱۲ اصفهان و در قلب مجموعه تاریخی نقش‌جهان قرار دارد و به معبرهای مهمی مانند مطهری و شهدای عشق‌آباد دسترسی دارد. از نظر موقعیت شهری در بخش شمالی اصفهان است؛ از سمت شرق به خیابان حافظ و از سمت غرب به خیابان سپه راه می‌یابد.

ابعاد و وسعت میدان امام اصفهان

طرح میدان به‌صورت مستطیل با اندازه‌های تقریبی ۱۶۰ × ۵۶۰ متر است و حدود ۹۰ هزار مترمربع مساحت دارد. در پیرامون آن نزدیک به دویست حجره دیده می‌شود و در میانه هر ضلع بناهای شاخصی همچون کاخ عالی‌قاپو، مسجد شاه، مسجد شیخ لطف‌الله و سردر قیصریه جای گرفته‌اند.

گالری تصاویر میدان امام اصفهان

در ادامه چند تصویر منتخب از این میدان را می‌بینید:

برای دیدن تصاویر بیشتر، سری به «گالری عکس‌های میدان امام خمینی اصفهان» بزنید!

سرگذشت میدان نقش‌جهان

این میدان صفوی که از نمادهای برجسته هنر و معماری آن عصر است، امروز به نام میدان امام خمینی نیز شناخته می‌شود. وسعت چشمگیر و هم‌نشینی با مجموعه‌ای از بناهای تاریخی، آن را در کانون توجه دوستداران فرهنگ و تاریخ ایران قرار داده است.
واژه «میدان» در فارسی به فضایی پهناور گفته می‌شود که رخدادهای مهم شهری در آن رخ می‌دهد. شاه‌عباس اول فرمان داد میدان اصلی پایتخت—که بعدها «نقش‌جهان» نام گرفت—چند کیلومتر دورتر از بازار و مسجد جامع و با کارکردهایی تعریف‌شده ساخته شود. اینجا قلب تپنده شهر بود؛ محلی برای اعلان اوامر شاه، آگاهی از اخبار، نمایش رونق اقتصاد و برگزاری آیین‌های دینی.
در آغاز، باغی در میانه میدان وجود نداشت و از سطح وسیع آن برای بازی ایرانی چوگان بهره می‌بردند؛ نشانه‌اش هم دروازه‌های چوگان است که هنوز در شمال و جنوب میدان دیده می‌شود. در ادامه، سیر تحول میدان در دوره‌های مختلف مرور می‌شود:

روزگار صفویه

میدان نقش‌جهان در عهد حکومت شاه‌عباس اول (۱۵۸۷–۱۶۲۹ میلادی) شکل گرفت. با انتخاب اصفهان به‌عنوان پایتخت، طرح نوسازی شهر با احداث این میدان بزرگ آغاز شد. شروع ساخت حدود سال ۱۶۰۲ میلادی بوده و طی چند سال به‌تدریج کامل شده است.

ویژگی‌های معماری میدان امام

میدان مستطیلی صفوی با ابعاد تقریبی ۵۶۰ در ۱۶۰ متر، نمونه‌ای روشن از سیمای معماری آن دوره است. دو ضلع آن میزبان بناهای مذهبی (مسجد امام خمینی یا جامع عباسی و مسجد شیخ لطف‌الله) و دو سوی دیگر جایگاه کارکردهای اداری و تجاری (کاخ عالی‌قاپو و سردر بازار قیصریه) است.
بدنه پیرامونی میدان در دوره صفوی دو طبقه و حدود ۱۲ متر ارتفاع دارد. جهت تابش آفتاب از جنوب و تناسب ارتفاع بناها سبب می‌شود بخشی از فضای باز جنوبی در سایه قرار گیرد. حجره‌های شرقی و غربی نیز در صبح و عصر از سایه مطلوبی بهره‌مندند و آسایش اقلیمی بهتری ایجاد می‌کنند.

جالب است که برای بهبود شرایط اقلیمی، ردیفی از درختان در حاشیه معابر کاشته شده و روبه‌روی دکان‌ها نهرهای آب جریان دارد. میان دکان‌ها و نهرها مسیر پیاده‌روی سنگ‌فرش شده و پیاده‌روها حدود ۳۰ سانتی‌متر از سطح میدان بالاترند.
اختلاف تراز بخش میانی با پیاده‌روها حریمی می‌ساخت تا تماشاگران زیر سایه درختان بازی‌های میدان را دنبال کنند. در شمال میدان اتاقک‌های چوبی نیمه‌باز برای خدمات پذیرایی برپا بود.
با توجه به رواج بساط‌گستری در دوره صفوی، برپایی خیمه و خرگاه در میانه میدان مرسوم بود.
با وجود محاسن بسیار، یک کاستی مهم هم وجود دارد: کوتاهی دیوارهای بازار جنوبی که آن را در معرض تابش مستقیم خورشید می‌گذارد و قدم‌زدن را بیشتر به ساعات آغازین شب محدود می‌کند.
البته سرپوشیده بودن دکان‌های بازار جنوبی مزیتی جدی است و در باران یا برف، مسیر عبور و خرید را دلپذیرتر می‌سازد.

جایگاه فرهنگی و اجتماعی

در دوران صفوی، میدان امام خمینی محل برگزاری جشن‌ها، مراسم رسمی، مسابقات چوگان و گردهمایی‌های عمومی بود و نقشی پررنگ در زندگی اجتماعی و فرهنگی شهر ایفا می‌کرد.

عهد قاجار تا پهلوی

در دوره‌های قاجار و پهلوی نیز این میدان از مهم‌ترین کانون‌های تاریخی و فرهنگی کشور باقی ماند. مرمت‌ها و بازسازی‌های متعددی برای پاسداشت این سرمایه ملی انجام گرفت.

ثبت در میراث جهانی

در سال ۱۹۷۹ میلادی، میدان نقش‌جهان همراه با بناهای اطرافش جزو نخستین آثار ملموس ایران بود که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد؛ تأکیدی بر اهمیت جهانی آن در تاریخ و فرهنگ بشر.
میدان نقش‌جهان با گذشته‌ای پربار و معماری کم‌نظیر، همچنان مقصدی محبوب برای گردشگران داخلی و خارجی است.

ساختمان‌های شاخص پیرامون میدان امام خمینی اصفهان

در میانه هر ضلع، سردری بلند به درون بنایی مهم گشوده می‌شود. چهار اثر برجسته به‌چشم می‌آید:

• مسجد امام خمینی: این مسجد که پیش‌تر با نام مسجد شاه یا جامع عباسی شناخته می‌شد، در جنوب میدان با گنبدی فیروزه‌ای و کاشی‌کاری‌های چشمگیر می‌درخشد.
• مسجد شیخ لطف‌الله: در ضلع شرقی قرار دارد و به‌واسطه گنبد خردلی‌رنگ و نبودِ مناره به‌راحتی قابل تشخیص است.
• کاخ عالی‌قاپو: عمارتی بلندمرتبه از عصر صفوی در سوی غرب میدان.
• بازار قیصریه: ورودی شاخص بازار که از سمت شمال میدان به‌وضوح دیده می‌شود.

علاوه بر این‌ها، صدها مغازه و کارگاه در پیرامون میدان فعال‌اند و سوغات، صنایع‌دستی و کالاهای ویژه اصفهان عرضه می‌کنند. هنگام خرید، امکان بازدید از بناهای تاریخی اطراف نیز فراهم است و فضا هنوز روح طراحی شاه‌عباس را—نمایش پویایی اقتصاد و سخت‌کوشی ایرانیان—بازمی‌تاباند.

مسجد امام خمینی

مسجد امام خمینی از درخشان‌ترین نمونه‌های معماری قرن هفدهم ایران است؛ بخشی از برنامه سلطنتی شاه‌عباس برای ساخت مسجدجامعی باشکوه‌تر از مسجد جامع قدیم. رنگ‌های فیروزه‌ای و لاجوردی، وفور کاشی‌کاری و طرح‌های پیچیده نما، به‌همراه دو مناره ورودی، دو مناره بر فراز گنبدخانه، محراب نفیس و مدارس متقارن حیاط‌ها، بر اعتبار آن افزوده‌اند.

مسجد شیخ لطف ‌الله

این بنا از مسجد امام کوچکتر است؛ اما تالار گنبددار و نگاره‌های خطیِ درون آن خیره‌کننده‌اند. نبودِ مناره و حیاط و نزدیکی به عمارت مقابل (عالی‌قاپو) از ویژگی‌های خاص آن است. مسجد برای بهره‌برداری درباریان—به‌ویژه بانوان حرم—ساخته شد و رفت‌وآمد از طریق راهروهای زیرزمینی کاخ مقابل صورت می‌گرفت تا از دید عموم پنهان بمانند.

عمارت عالی‌قاپو

این عمارت، اقامتگاه و دفتر شاه‌عباس اول در ضلع غربی میدان بود. خانواده شاه در طبقه بالایی می‌زیستند؛ اتاق‌هایی خصوصی با تزئینات آکوستیک و فضایی آرام. در پشت بنا بالکن‌هایی تعبیه شده که چشم‌انداز باغ‌های سلطنتی را پیش رو می‌گذاشت و اشراف کاملی بر وقایع دربار فراهم می‌کرد.

سردر و بازار قیصریه

در آغاز، قیصریه برای فروش اشیای کوچکِ گران‌قدر طراحی شد؛ امروز اما کالاهای آن کمابیش مشابه مغازه‌های پیرامون میدان است. انتهای بازار به بازار کهن شهر می‌پیوندد که با میدان حدود سه کیلومتر فاصله دارد و مملو از سراها، تیمچه‌ها و حجره‌های متعدد است.

تفریحات و فعالیت‌ها در میدان نقش جهان

نقش‌جهان صرفاً به بناهای تاریخی‌اش مشهور نیست؛ اینجا یک مرکز زنده گردشگری هم هست و تجربه‌های گوناگونی پیش روی بازدیدکنندگان می‌گذارد:

گشت در بناهای تاریخی

دیدار از هر یک از بناهای مهم میدان، با معماری و روایت تاریخی منحصربه‌فرد، ساعت‌ها شما را سرگرم می‌کند.

خرید و قدم‌زدن در بازار بزرگ اصفهان

از ورودی قیصریه به بازار قدیم می‌رسید؛ جایی مناسب برای تهیه صنایع‌دستی و سوغات: فرش دست‌باف و ماشینی، مسگری، میناکاری، خاتم و دیگر هنرهای اصیل.

سواری با اسب و کالسکه

کالسکه‌سواری در میدان امام اصفهان

تجربه اسب‌سواری و کالسکه‌سواری برای کودکان و بزرگسالان جذاب است و میدان تاریخی را از زاویه‌ای متفاوت پیش چشم می‌گذارد.

پیاده‌روی و گردش

فضای باز و گسترده میدان برای قدم‌زدن، تماشای آب‌نماها و سبزینه‌ها و محظوظ شدن از معماری اطراف بسیار دلنشین است.

عکس‌برداری

عکاسی در میدان امام خمینی، به‌واسطه بناهای تاریخی و فضای منحصربه‌فرد، از محبوب‌ترین سرگرمی‌های گردشگران است و فرصت ثبت خاطرات سفر را فراهم می‌کند.

چای ایرانی و بستنی‌های محلی

کافه‌ها و چایخانه‌های سنتی اطراف میدان، چای خوش‌عطر ایرانی، قهوه و بستنی‌های محلی سرو می‌کنند تا در فضایی دلپذیر به تماشای میدان بنشینید.

دیدن اجراهای آیینی

گاه در میدان یا یکی از بناهای پیرامون آن، موسیقی سنتی، نمایش‌های فرهنگی و رویدادهای هنری برگزار می‌شود؛ فرصتی خوش برای آشنایی نزدیک‌تر با فرهنگ ایرانی.

سر زدن به موزه‌ها

در نزدیکی میدان، موزه‌هایی چون موزه هنرهای تزئینی اصفهان قرار دارد که برای شناخت عمیق‌تر تاریخ و هنر شهر پیشنهاد می‌شود.

این تجربه‌ها باعث شده نقش‌جهان علاوه بر ارزش تاریخی، به کانونی پویا برای گردش و فرهنگ بدل شود.

ورزش چوگان

دروازه‌های سنگی کهن در دو سوی میدان گواهی می‌دهند که روزگاری اینجا میدان چوگان بوده است. گفته‌اند بسیاری از زمین‌های چوگان جهان از الگوی نقش‌جهان الهام گرفته‌اند.

نکات کاربردی بازدید از میدان امام اصفهان

بهتر است بازدید را صبح با دیدار بناها آغاز کنید و بعدازظهر را به بازار و کارگاه‌ها اختصاص دهید. با غروب آفتاب و روشن شدن چراغ‌ها، میدان جلوه‌ای ویژه پیدا می‌کند؛ نوشیدن چای یا صرف غذا در چایخانه‌ها و رستوران‌های اطراف در این زمان بسیار خوشایند است.
توجه داشته باشید بسیاری از کسبه ظهرها برای استراحت کوتاه، مغازه را می‌بندند و حدود ساعت ۴ بعدازظهر دوباره باز می‌کنند. گردش با حوصله در یک روز، خاطره‌ای دلپذیر از میدان امام اصفهان برایتان می‌سازد.

سؤالات پرتکرار درباره میدان امام خمینی اصفهان

در این بخش، مجموعه‌ای از پرسش‌وپاسخ‌ها برای آگاهی بیشتر شما آمده است. اگر پاسخ خود را نیافتید، در دیدگاه‌ها بنویسید؛ پاسخ می‌دهیم.
بناهای تاریخی اطراف میدان نقش‌جهان را نام ببرید.
در پیرامون میدان، مسجد جامع شاه‌عباسی (مسجد شاه)، مسجد شیخ لطف‌الله، عمارت عالی‌قاپو و سردر و بازار قیصریه قرار دارند.
نام قدیم خیابان امام خمینی اصفهان چه بود؟
این خیابان پیش‌تر با نام‌های خیابان نقش‌جهان و خیابان شاه شناخته می‌شد.
میدان امام خمینی اصفهان در چه سالی ساخته شد؟
طبق کتیبه‌ها، آغاز ساخت به سال ۱۶۰۱ میلادی و پایان آن به ۱۶۳۶ میلادی بازمی‌گردد.
میدان امام خمینی اصفهان به دستور چه کسی ساخته شد؟
به فرمان شاه‌عباس اول، در محل باغی به نام «نقش‌جهان» ساخته شد و استاد محمدرضا و استاد علی‌اکبر اصفهانی از معماران آن بودند.
طراحی میدان نقش‌جهان اصفهان شبیه کدام میدان‌های دیگر است؟
نمونه‌های مشابه مانند میدان عتیق اصفهان (میدان امام‌علی کنونی)، میدان امیرچخماق یزد و میدان شاه قزوین دیده می‌شود. در نقش‌جهان تلفیقی از بازار، مرکز حکومتی و فضای مذهبی در کنار هم طراحی شده؛ ترکیبی که کمتر میدانی همه را یک‌جا دارد.