نمایش
روستای لِیوس در محدوده شهری دزفول و استان خوزستان قرار دارد و به خاطر خانههای کهن با قدمتی فراتر از ۷۰۰ سال نامآشناست. نکته جالب اینکه ساخت خانهها بهگونهای است که هر بخش کارکردی سنجیده دارد؛ حتی ستونها نقش انبار غلات را ایفا میکنند. اگر دنبال یکی از دیدنیهای خاص دزفول هستید، این مطلب را تا پایان بخوانید تا با لیوس بیشتر آشنا شوید.
خاستگاه نام «لیوس» و تفاوتش با «لیوویس»
دیدگاهها درباره منشأ نام لیوس متفاوت است. برخی شباهت آوایی آن را با نام سردار رومی «گایوس ژولیوس سزار» مطرح میکنند؛ بهویژه با توجه به وجود روستایی به نام «سِزار» در نزدیکی، و حضور آسیابهایی با الگوی معماری ساسانی که احتمال پیوند این ناحیه با روزگار کشاکش ایران و روم را تقویت میکند.
از سوی دیگر، روایت بومی-زبانی آن را واژهای اوستایی/عیلامی میداند که از دو جزء ساخته شده است:
- لِیو: به معنای فروغ و روشنایی خورشید؛
- وِیس: در معنای آبادی، ده یا قریه.
بر این پایه، «لیوس» را میتوان «آبادیِ روشن/جای برآمدن آفتاب» دانست؛ برداشتی که با وجود آبادی «نورآباد» در پیرامون روستا همخوانی دارد.
همچنین در دهستان ویسه سنندج دو روستای «لیوِعلیا» و «لیوسفلی» کنار هم مجموعه «لیوویس» را میسازند که گاهی با «لیوس دزفول» اشتباه گرفته میشود. در بسیاری از مناطق بختیارینشین نیز به سبب تلفظ محلی چوقای لیوسی به صورت «چوقالِیوویسی»، این خلط بیشتر رخ میدهد.
در گذشته، گستره لیوس وسیعتر بود: از غرب تا رود سِزار، از جنوب تا کوه سگریون و دژ محمدعلیخان، از شرق تا حوالی کوه هفتتنان و از شمال تا سالندکوه و درهشوی امتداد مییافت و آبادیهای نورآباد، صالحآباد، سزار، تپی، پیوی، پیرچل و شوی را در بر میگرفت. در تقسیمات کنونی، این محدوده عملاً به روستای لیوس فروکاسته است.
رد پای تاریخ در لیوس
باستانشناسان بر پایه شواهد معماری، قدمت سکونت در لیوس را بیش از یک هزاره برآورد میکنند؛ هرچند سند مکتوب مستقیم در دست نیست و اتکا بیشتر بر خوانش آثار معماری است.
بخش عمده بناهای تاریخی روستا به دوران ساسانی، اتابکان لر، صفوی و قاجار بازمیگردند. کوههای پیرامون نیز از کهنترین زیستگاههای انسانی در شمال شهرهای باستانی شوش، شوشتر و دزفول بودهاند.
در روزگار گذشته آبادیهای خردی پیرامون لیوس با عنوان «پاتختیِ لیوس» شناخته میشدند؛ جایی برای دادوستد و برآوردن نیازها میان دشتنشینان جلگه شمالی خوزستان (دزفول و شوش) و عشایر کوچرو زاگرس میانی.
از نکات جالب، وجود حدود ۲۰ آسیاب تنورهای در لیوس و آبادیهای اطراف است که قدمتی نزدیک به ۵ قرن دارند، در حالی که بخش بزرگی از بافت سنگی روستا عمری بیش از ۷ سده را نشان میدهد.
ساختمایه و معماری کهن لیوس
خانهها و بناهای لیوس، با الهام از الگوی چهارتاقیِ رایج در عصر ساسانی، شکل گرفتهاند. حدود ۳۰۰ واحد خانه تاریخی که به نام بومی «لیر» شناخته میشوند روی شیب دامنه لنگرکوه نشستهاند.
قوسها، تاقها و درگاهها—با وجود تفاوتهای ظریف—همخانواده همان معماری چهارتاقی هستند. درهای چوبی آراسته با خراطی (عمدتاً از تنه نخل) بر بسیاری از ورودیها دیده میشود.
مصالح بهکاررفته عمدتاً از سنگهای رودخانهای و لاشهسنگهای تراشخورده کوه است که با ملاتهایی چون آهک، گچ و سیمانِ در دسترس منطقه چفت و بست شدهاند.
پس از ساخت، در سقف خانهها روزنهای تعبیه میکردند تا نور و هوا بهخوبی گردش یابد. کوچههای باریک میان واحدها نیز سیمای بصری ویژهای به بافت میدهد.
در فضای داخلی هر خانه، خمرههای بزرگ موسوم به «تاپو» برای نگهداری غلات و آذوقه تعبیه شده است. حتی ستونها کارکرد انبار گندم پیدا میکنند؛ طراحیِ بهینه برای استفاده از همه اجزا.
ماهیت سنگی مصالح، دمای مناسب برای نگهداری مواد غذایی را تضمین میکند؛ درها و پنجرههای چوبی و جهتگیری جنوبی بناها نیز برای بهرهگیری از آفتاب انتخاب شدهاند. همین ویژگیها لقب «روستای سنگی» را برای لیوس رقم زده است.
در گذشته پنج قلعه نگهبانی در نقاط مختلف روستا وجود داشت که اکنون تنها بقایایی از آنها مانده است. این قلعهها متعلق به دوران ساسانی و اتابکان لر بودهاند:
- دهور، کُوشک، دهگاه، دره نارنج و قلعه خشکچین نوک بُن دِز.
در جنوب روستا هم گورستانی با قبرهایی شبیه اتاقکهای کوچک دیده میشود.
لیوس؛ روستا، دستساختهها و سوغات
لیوس در دهستان سیدولیالدین (بخش شهیونِ دزفول) و روی شیب میانی لنگرکوه، در ارتفاع حدود ۹۷۰ متر از سطح دریا واقع شده و اقلیمی نیمهخشک و کوهستانی دارد. این روستا در کیلومتر ۷۳ شمالغربی دزفول جای گرفته و از شمالغرب به کوه لنگر و از غرب به دره کول میرسد.
طبق سرشماری ۱۳۸۵، ۲۰۲ نفر در ۴۱ خانوار در لیوس میزیستند؛ اما به دلیل درآمد اندک مشاغل روستایی، بخشی از جمعیت مهاجرت کرد و در سرشماری ۱۳۹۵ شمار ساکنان به ۱۲۱ نفر کاهش یافت. ساکنان از تبار ایل بختیاری هستند.
زنان روستا نقش پررنگی در تولید صنایعدستی دارند: چوقای لیوسی، قالی، جَجیم، وریست و سیاهچادرِ حور از مهمترینهاست. چوقای لیوسی نخستینبار در همین روستا بافته شد؛ بالاپوشی سبک و خوشدوخت که به همت «محمود صالح» از پنج بابِ چهارلنگ ایل بختیاری رواج یافت و به لباس رسمی بسیاری از طایفهها بدل شد. محمود صالح (مِمصالح) در عصر شاه اسماعیل صفوی سرپرستی برخی طوایف بختیاری را بر عهده داشت.
در کنار دستساختهها، خوراکیهایی چون «ترشی انارِ لیوس» هم سوغات خوشنام روستا محسوب میشود. مردان روستا نیز غالباً به دامداری، باغداری و کشتوکار مشغولاند.
دیدنیها و مقاصد گردشگری لیوس
در خود روستا و آبادیهای پیرامونی، دیدنیهای متنوعی انتظار شما را میکشند:
- خانههای سنگی؛
- گورها با فرم اتاقکی؛
- قلعههای تاریخی؛
- جنگلهای بلوط لنگرکوه؛
- زیارتگاههایی مانند قدمگاه امام رضا، پیرون گوشه، پیرچیل و امامزاده میداوید؛
- آسیابهای آبیِ تنورهای؛
- آبشار نورآباد؛
- فسیل سنگواره «بَردگژدم»؛
- باغها و چشمه دره کول؛
- باغهای دره سر بوت؛
- دره مورنج؛ و
- غار قندیلی سِزار.
پوشش گیاهیِ بومی لیوس
گیاهان خودرو و دارویی گوناگونی در منطقه میرویند، از جمله:
- بنسراندِش، کَلوس، کنگر، گلگاوزبان، بابونه و لاله.
تنوع درختی هم چشمگیر است:
- انار، خرما، انجیر وحشی، انگور، لیمو، نارنج، کُنار، بَنک، کُلخونگ، بادام کوهی، بلوط، کیکم، افرا و جاز.
تنوع جانوری و پرندهنگری در لیوس
به دلیل تنوع زیستی بالای منطقه، قدمزدن در طبیعت لیوس نیازمند احتیاط است. از جانوران و پرندگان منطقه میتوان به این نمونهها اشاره کرد:
- پلنگ، گربه وحشی، خرس، گرگ، کفتار، شغال، کَل، بز کوهی، آهو، گراز، تَشی، سَمور، کَبک، تیهو، عقاب، شاهین، سارگَپه، بوف، کلاغ، گونههایی از مارهای افعی و سمندر.
لیوس؛ روستایی تکیهزده به لنگرکوه
لیوس با استقرار بر دامنه لنگرکوه، آبوهوایی خوش و مطبوع یافته و برای گردش و طبیعتگردی مقصدی محبوب است. «دستی بر ایران» دیدار از این روستا و تماشای خانههای سنگی آن را پیشنهاد میکند.
لیوس دقیقاً کجاست؟
این روستا در کیلومتر ۷۳ شمالغربی دزفول و در دهستان سیدولیالدین (بخش شهیون) قرار دارد. موقعیت مکانی آن را در ادامه میبینید:
سوالات پرتکرار درباره لیوس
در ادامه به چند پرسش رایج پاسخ داده شده است. اگر سوال دیگری دارید، در بخش دیدگاههای همین مطلب بنویسید تا پاسخ دهیم.
در لیوس برای گردشگران چه دیدنیهایی وجود دارد؟
در لیوس میتوانید نمونههای گوناگون میراث طبیعی و تاریخی را ببینید؛ از آسیابهای آبی تنورهای گرفته تا قبرهای اتاقکی و قلعههای کهن.
قدمت تاریخی لیوس چقدر برآورد میشود؟
با اتکا به شواهد معماری، پیشینه این روستا حدود هزار سال برآورد میشود.
آخرین آمار جمعیت لیوسِ شهیون چقدر است؟
لیوس در سرشماری ۱۳۸۵ حدود ۲۰۲ نفر جمعیت داشت؛ با مهاجرت بخشی از ساکنان، در سرشماری ۱۳۹۵ این عدد به ۱۲۱ نفر رسید.
لیوس خوزستان زیر نظر کدام شهر است؟
این روستا وابسته به شهر دزفول است.
لیوس دزفول با چه لقب شناخته میشود؟
به خاطر بافت سنگی ممتاز، از لیوس با عنوان «روستای سنگی» نیز یاد میشود.
