گوردخمه فقره قا از میراث دوره مادها به شمار می رود و بسیاری آن را آرامگاه یکی از فرمانروایان آن عصر می دانند. میان باستان شناسان درباره هویت فرد مدفون اتفاق نظر وجود ندارد. در این محوطه سه آرامگاه با طرح های معماری متفاوت دیده می شود. بعد از مطالعه این راهنما و تکمیل اطلاعات، پیشنهاد می کنیم بازدید از این گوردخمه را در برنامه قرار دهید. این اثر که از دیدنی های مهاباد محسوب می شود، حدود 8 کیلومتر در شمال شرقی شهر واقع شده است.
نمایش
گوردخمه و غار فقره قا در کجا قرار دارد؟
این مجموعه در کیلومتر 8 شمال شرقی مهاباد و میان دو روستای گوگ تپه و اگریقاش واقع است. برای یافتن نقطه دقیق، به نقشه زیر مراجعه کنید:
معرفی ساختار فقره قا در مهاباد
این یادگار سنگی با چهار ستون در دو تراز، در دل یک تخته سنگ حجاری شده و برای سهولت تلفظ، فخریگاه نیز نامیده می شود. ارتفاع گوردخمه از دامنه کوه حدود 5 متر است و پس از کمی بالا رفتن می توان آن را از نزدیک تماشا کرد.
در نخستین نگاه، دو ستون بیرونی جلب توجه می کنند و با عبور از میان آنها، دو ستون دیگر نمایان می شود. ستون های خارجی نسبت به ستون های داخلی قطورترند. مقطع ستون ها استوانه ای است و ارتفاع آنها از کف تا سقف غار نزدیک به 220 سانتی متر اندازه گیری می شود. سرستون و پایه ستون ها به صورت مربعی تراش خورده اند.
به روایت دیاکونوف، این آرامگاه مادی در شمال مانای باستان و نزدیک مهاباد، جلوخان مشخصی ندارد؛ سقف ساده سنگی آن با چند ستون استوار شده و کاربری اصلی آن جای دادن پیکرها بوده است. تاریخ گذاری دقیق دشوار است، اما آیین تدفین آن با رسوم رایج پیرامون دریاچه ارومیه تفاوت دارد و به همین سبب کهن تر از سده هفتم پیش از میلاد دانسته نمی شود.
تحلیل دیاکونوف بر این نکته تاکید می کند که فخریک مادی در نزدیکی مهاباد، با سقف ساده و چند ستون، محلی برای قرار دادن اجساد بوده و با توجه به تفاوت آیینی، تاریخ آن از قرن هفتم پیش از میلاد فراتر نمی رود.
آرامگاه های داخل گوردخمه فقره قا
در این گوردخمه دو طبقه، سه محل تدفین شناسایی شده که بر پایه روایت ها به فرورتیش، دومین پادشاه ماد، و برخی سرداران پرنفوذ او نسبت داده می شود. هرودوت، تاریخ نگار یونانی، و رومن گیرشمن، باستان شناس فرانسوی، نیز چنین نظری دارند. در مقابل، گروهی از پژوهشگران آرامگاه را متعلق به پدر هووخشتره (سومین پادشاه ماد) می دانند که پس از درگذشت در همانجا به خاک سپرده شد.
به نظر می رسد پیرامون گوردخمه در گذشته پهنه ای حاصلخیز بوده است. گفته می شود پدر هووخشتره در نبرد با آشوریان در همین ناحیه کشته شد و او را همانجا به خاک سپردند؛ سپس هووخشتره راه او را پی گرفت.
ارنست امیل هرتسفلد، تاریخ نگار آلمانی، دیدگاه دیگری ارائه می کند: گوردخمه را مادی می داند و یکی از مقابر را متعلق به شاهزاده ای مانایی تلقی می کند. به باور او ساخت بنا میان سال های حدود 660 تا 840 پیش از میلاد انجام شده است.
ویژگی های معماری گوردخمه و مقابر
در سبک پردازش فقره قا نشانه هایی شبیه معماری یونانی دیده می شود و ته ستون ها یادآور مقبره منسوب به آناهیتاست. از نظر حجاری و ستون بندی نیز با نمونه های شاخص دوره مادها همخوانی دارد. برای آن ورودی جداگانه طراحی نشده و دیوار انتهایی از بیرون تخته سنگ دیده نمی شود.
مقابر داخل گوردخمه نیز با الگوی ویژه ساخته شده اند: درون هر مقبره تالاری به پهنای ایوان تعبیه شده و دو پله جرزدار تالار را به دو بخش یا اتاق تقسیم می کند. اتاق جلویی برای برگزاری آیین های تدفین بوده و اتاق پشتی سه قبر مستطیل شکل را در خود جای داده است؛ یکی موازی ایوان و دو تای دیگر عمود بر آن قرار گرفته اند.
گورها در بطن سنگ کنده شده و ژرفای آنها حدود 50 سانتی متر است. قبر بزرگ تر که در ورودی و ضلع غربی قرار دارد، تقریبا 265 در 140 سانتی متر است. دو قبر کوچک تر در ضلع شرقی هم اندازه اند و ابعادی نزدیک به 140 در 90 سانتی متر دارند.
سید محمد صمدی در کتاب «تاریخ مهاباد» چنین توصیف می کند که در کف دخمه سه حوضچه یا به تعبیر دیگر سه گور تراشیده شده و گور سمت چپ از دو نمونه قرینه بزرگ تر است؛ همچنین در بخش پایین دخمه اثری شبیه پیکان ساییده شده دیده می شود و همین موضوع سبب اختلاف نظر برخی باستان شناسان درباره کاربری گوردخمه شده است.
بر اساس روایت صمدی، سه گور در کف دخمه کنده شده که یکی بزرگ تر است و نشانه ای شبیه پیکان در بخش پایین دیده می شود؛ نکته ای که زمینه ساز برداشت های متفاوت درباره ماهیت اثر بوده است.
کارکردهای احتمالی گوردخمه
دکتر ملک زاده، از استادان دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران (سال 1403 خورشیدی)، اخیرا این نظر را مطرح کرده که این گوردخمه به عنوان محل نگهداری جنگ افزار و گنجینه های شاهی استفاده می شده است. در باور محلی نیز اینجا را جایگاه زندگی فرهاد کوه کن می دانند.
نکته های ضروری هنگام بازدید
بر بدنه گوردخمه فقره قا یادگار نویسی هایی دیده می شود که نشان می دهد ارزش فرهنگی آن برای برخی ناشناخته بوده است. اکنون که با قدمت و ویژگی های اثر آشنا شدید، بهتر است هرگز اثری از خود بر روی چنین بناهایی باقی نگذارید. این رفتار بخشی از گردشگری مسئولانه است.
دیدار از گوردخمه دشوار نیست و فاصله آن تا جاده اصلی مهاباد بسیار کم است. توجه داشته باشید ورود به فضای داخلی مسدود شده است. شاید برخی محلی ها با نردبان به داخل بروند، اما طبق تصمیم درست میراث فرهنگی، ورود عمومی به این گونه آثار ممنوع است؛ همان طور که امکان ورود به گوردخمه های نقش رستم در نزدیکی تخت جمشید نیز وجود ندارد.
جمع بندی
تماشای یادمان های کهن مانند گوردخمه فقره قا برای گردشگران، علاقه مندان تاریخ و پژوهشگران ارزشی دوچندان دارد؛ آثاری که ما را به روزگار دور می برند؛ زمانی که برای فرمانروایان، آرامگاه هایی متفاوت از مردم عادی و با شکوه بیشتر می ساختند. حجاری آرامگاه در دل کوه، تلاشی برای ماندگاری نام و نشان این چهره ها بوده است.
سوال های پرتکرار
پرسش و پاسخ های زیر به تکمیل دانسته های شما کمک می کند. اگر پس از مطالعه موارد، سوال دیگری داشتید، در بخش دیدگاه ها مطرح کنید تا پاسخ دهیم.
آیا گوردخمه فقره قا ثبت ملی شده است؟
بله؛ این اثر در سال 1316 خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مسیر دسترسی به گوردخمه فقره قا چگونه است؟
در مسیر میاندوآب به مهاباد، حدود 8 کیلومتر مانده به شهر و پس از روستای گوگ تپه، این اثر در سمت راست دیده می شود.
معنای فقره قا چیست؟
این نام صورت دیگری از «فخرگاه» به معنای جایگاه فر و شکوه است.
