در جای جای ایران، هر قوم و طایفه با جامه های محلی خود شناخته میشود. پوشش گیلک، آذری، کرد، لر، بلوچ، قشقایی، ترک، عرب، بختیاری، ترکمن و دیگر مردمان نه فقط بخشی از صنایع دستی ایران است، بلکه روایتگر هویت، فرهنگ و تاریخ آنان به شمار میآید.
بررسی پوشاک اقوام نشان میدهد لباس های محلی بر پایه عوامل گوناگونی مثل شیوه زندگی و شرایط آب و هوایی انتخاب میشده است. علاوه بر این، میان پوشش اقوام تفاوت هایی دیده میشود؛ تا جایی که از جنس و رنگ پارچه و دوخت میتوان سرنخ هایی درباره سن، وضعیت تاهل، جایگاه اجتماعی و حتی هویت افراد به دست آورد.
باز کردن
همسانی ها و تمایزهای لباس های سنتی اقوام ایران در نواحی مختلف
در ایران اقوام بسیاری زندگی میکنند که برخی سنت های مشترک و برخی ویژگی های منحصربه فرد دارند. هویت فرهنگی ایرانیان از تاریخ، ریشه، زیست بوم، زبان و گویش، باورها، آداب و رسوم، خوراک، پوشش و هنرهای سنتی شکل گرفته است. در ادامه به سبک لباس پوشیدن هر ناحیه و شباهت ها و تفاوت های اصلی آن ها می پردازیم:
شیوه پوشش در میان اقوام ساکن مرکز و غرب کشور
پوشاک اقوامی مانند فارس، کرد، لر و لک که در مرکز و غرب ایران ساکن اند، هم تفاوت هایی دارد که هویت پوششی شان را مشخص میکند و هم اشتراکاتی مثل چندبخشی بودن لباس و تفاوت رنگ میان نسل ها.
لباس های بومی کردها
در میان لباس های بومی ایران، پوشاک کردها از کهن ترین و متنوع ترین نمونه هاست و با نقش و نگار چشمگیر شناخته میشود. از نقش برجسته های ورودی کاخ آپادانا در تخت جمشید هم میتوان رد آن را دید.
همانند بسیاری از اقوام، لباس کردی اجزای متفاوتی دارد و بسته به ناحیه زیست، شکل و رنگش عوض میشود. کردها ایل های متعددی دارند و هر ایل سبک پوشش ویژه خود را حفظ کرده است؛ از جمله اورامی، سقزی، مریوانی، سنندجی، کرمانشاهی، کلهر، منگور، شکاک، کرمانج و دیگر گروه ها.
زنان کرد معمولا لباس هایی با الهام از گل های دشت و کوه میدوزند؛ برای پوشش روزمره و مجلسی پارچه هایی مثل حریر، تور، مخمل و ساتن به کار میرود و با ملیله دوزی، منجوق دوزی، پولک دوزی، سرمه دوزی و سنگ دوزی آراسته میشوند.
به طور معمول، پوشاک زنان کرد از ۱۱ جزء تشکیل میشود؛ از دستمال سه گوش و عمامه و روسری یا سربند تا زیرپیراهنی، پیراهن، جلیقه، قبا، نیم تنه یا یل، شلوار و کفش.
لباس مردان کرد هم شامل پیراهن و بالاپوش کوتاه، شلوار کردی گشاد، دستار یا کلاه سنتی و شالی پهن برای کمر است.
پوشش محلی لرها
لرها از اقوام پرشاخه ایرانند و به دو گروه لر بزرگ و لر کوچک تقسیم میشوند. لر بزرگ شامل ایل های بختیاری و طوایف ممسنی و بویراحمد است و لر کوچک امروز بیشتر در لرستان و بخش هایی از همدان و ایلام ساکن اند. هر دو گروه پوشش های نزدیک به هم دارند، با تفاوت های جزئی.
طراحی لباس لری با طبیعت و جغرافیای محل زیست همخوانی دارد. برای ساکنان مناطق مرکزی و استان های لرستان، همدان و ایلام، پوششی با عنوان «لباس محلی لری فیلی» شناخته میشود.
لباس محلی کهگیلویه و بویراحمد نیز در سال ۱۳۹۷ به عنوان میراث ناملموس در فهرست ملی ثبت شده است.
پوشاک بانوان لر بر اساس نیاز و اقلیم شکل گرفته و رنگ ها بیانگر سن و جایگاه اجتماعی است: پارچه های تیره و ساده همراه با سربندهای سیاه و سفید برای سالخوردگان و رنگ های شاد برای جوانان. این پوشش از سرپوش، تن پوش، بالاپوش و پاپوش تشکیل میشود.
در پوشاک زنانه لری دامن چین دار به نام شلیته و پیراهن بلند و گشاد به نام قبن دیده میشود؛ اغلب با پارچه های رنگی و گلدار. چادرکمر نیز به دلیل ضخامت، نقش حفاظتی در سرما دارد. زیورآلات سنتی شامل دستبند نقره، گردنبندهای زینتی و دستمال های رنگی است.
لباس مردانه شامل جومه (پیراهن بلند)، شلوار، کلاه نمدی، چوقا، ستره، شال و گیوه است.
لباس بومی قوم لک
لک ها از اقوام اصیل ایرانی اند و در استان های لرستان، کرمانشاه، ایلام و همدان زندگی میکنند. پوشاکشان بازتابی از فرهنگ، تاریخ و آیین های ایشان است. شال، ستره یا قبا، کلاه نمدی یا کلاو، سربند گلونی، قبای نمدی پشمی به نام کپناک یا فراجی و گیوه از اجزای شاخص این پوشش است.
جامه های محلی مردم ابیانه
در شهرستان نطنز روستایی خوش آب و هوا به نام ابیانه قرار دارد. پوشاک محلی ابیانه به عنوان میراث فرهنگی ناملموس ثبت شده و مردم روستا با تعصب آن را حفظ کرده اند؛ زیرا بخشی از فرهنگ زنده آنان است. از لباس های شاخص میتوان به شلوارهای مشکی و گشاد مردانه و چارقدهای رنگی بانوان اشاره کرد.
پوشاک بانوان ابیانه شباهت بسیاری به لباس های دوره صفوی دارد؛ پیراهن های رنگارنگ با دامن کوتاه، دامن شلواری پرچین موسوم به شلیته و چارقدهای گلدار با زمینه سفید از اجزای آن است.
همچون دیگر پوشش های محلی، رنگ لباس بر اساس سن افراد انتخاب میشود. نکته جالب اینکه در سوگواری ها نیز با همین پوشش حاضر میشوند و استفاده از لباس تماما مشکی معمول نیست.
پوشش اقوام در نواحی شمال و شمال شرق ایران
در شمال و شمال شرق کشور، پوشاک بر پایه اقلیم مرطوب و معتدل این مناطق شکل گرفته است. آذری، گیلکی، مازنی، ترکمن و خراسانی در این نواحی ساکن اند و به دلیل رنگ های شاد و متنوع، لباس های محلی شان شباهت هایی با هم دارد.
پوشش محلی آذری ها
پوشاک مردم آذربایجان از گذشته بازتاب دهنده ذوق هنری، تاریخ و باورهایشان بوده است. رنگ در کنار تزیینات ظریف، جلوه ای ویژه به این لباس ها میبخشید؛ حاشیه دوزی، گلابتون دوزی، منجوق دوزی و چین دوزی از رایج ترین تزیینات بودند.
در کل، لباس سنتی آذری سه بخش سرپوش، تن پوش و پاپوش داشت. از قرن بیستم به بعد، استفاده روزمره از این پوشش کم رنگ شد و امروز بیشتر در میان عشایر و روستاییان دیده میشود. ایل هایی مانند شاهسون، ارسباران و خلخالی هر یک پوشش محلی منحصر به خود را داشته اند.
جنس پارچه در پوشاک زنان و مردان آذری متفاوت بود؛ زنان بیشتر ابریشم، ترمه و مخمل را ترجیح میدادند و مردان پارچه های پشمی را. البته توان مالی هم تعیین کننده بود و پارچه هایی چون حریر، تافته، دریاکنار، ململ، کودری، فاستونی، آیناگولی، اوتماسینار، میتقال، شالموز و چیت نیز به کار میرفت.
سن از دیگر معیارهای رنگ و تزیین در لباس بانوان بود: سالخوردگان سراغ طرح های ساده و ملایم با تزیینات کمتر میرفتند و جوانان از رنگ های شاد و زیور بیشتر استفاده میکردند. اجزای لباس زنان آذری عبارت است از:
- بُرک: کلاهی ساده یا آراسته با پولک های رنگی و سکه های تزیینی.
- چارقد: پارچه چهارگوش روشن از نخ یا ابریشم که مانند روسری به صورت مورب تا میشود.
- یایلیق: سربندی برای مهار چارقد که معمولا زنان مسن روی پیشانی میبندند.
- کوینک: رویه ای بدون یقه با آستین های گشاد؛ گاهی بدون دوخت و به شکل باز روی شانه میافتد.
- جبکن: پوششی از جنس ابریشم که بر روی کوینک پوشیده میشود.
- آرکالیک یا آرخالیخ: لباس آستین بلند و گشاد، اغلب از مخمل زرشکی تیره با طرح های گلدار.
پوشش مردم گیلک
پوشاک گیلکی علاوه بر ثبت در فهرست میراث معنوی کشور، در جشنواره لباس نیویورک به عنوان «شادترین لباس جهان» هم معرفی شده است. در شرق، غرب و مرکز گیلان تفاوت هایی در این پوشش دیده میشود و به سه گونه قاسم آبادی، تالشی و رسوخی تقسیم میگردد.
اجزای اصلی لباس بانوان شامل لچک، روسری، سربند، پیراهن، جلیقه، کت، دامن، شلوار و چادرشب است. ویژگی های شاخص این پوشش عبارت است از:
- دامن های رنگارنگ مزین به نوارهای شاد؛
- پیراهن ساتن در رنگ های متنوع؛
- جلیقه جلوباز مشکی آراسته با سکه و نوار.
لباس های محلی مازندرانی ها
پوشاک محلی مازندرانی ها سرشار از رنگ های الهام گرفته از طبیعت است و همانند بسیاری از مناطق از سرپوش، تن پوش و پاپوش تشکیل میشود.
لباس بانوان شامل چادر، چاقچور، نیم ساق، روبند، نقاب، چارقد، شلیته و تنبان است؛ امروزه بیشتر در مراسم و آیین ها دیده میشود. پوشاک مردان ترکمن در مجاورت این منطقه هم شامل پیراهن و شلوار ساده همراه کلاه نمدی است.
پوشاک سنتی ترکمن ها
پوشاک ترکمن از زیباترین لباس های محلی ایران است و رنگ غالب آن قرمز میباشد. استفاده از کتان، پنبه، ابریشم و پوست متداول است؛ با این حال اصیل ترین نمونه ها تماما ابریشمی اند.
زنان ترکمن پیراهن های بلند با جلیقه های تزیین شده و روسری های بلند میپوشند. زیورآلاتشان شامل آچارباغ (گردنبند نقره با آب طلا)، قولاق حالقه (گوشواره)، بیله زیگ (دستبند)، یراق (تسمه چرمی مزین به پولک و آویز نقره ای)، انسه لیک (زیور طلا، نقره و عقیق) و در میان دختران سینه ریز بوقاو است.
مردان ترکمن پیراهن های بلند و ساده با کلاه پشمی بر تن میکنند. تلپک، کلاه معروف مردان ترکمن، از پوست گوسفند تهیه میشود.
پوشش اقوام جنوبی ایران
در جنوب کشور اقوامی چون ساحل نشینان خلیج فارس، بلوچ، قشقایی و عرب زندگی میکنند. به دلیل گرما و رطوبت، لباس ها عموما از پارچه های سبک و خنک دوخته میشود.
لباس محلی بلوچ
پوشاک بلوچ ها و ساکنان سیستان و بلوچستان متناسب با اقلیم خشک و بیابانی انتخاب شده است. بلوچ ها از پایبندترین اقوام به لباس محلی خود هستند و همان را در سفر به دیگر نقاط کشور نیز میپوشند.
لباس مردان بلوچ ساده است؛ اما پوشاک زنان با هنر اصیل سوزن دوزی بلوچ و نقش های بومی جلوه مییابد. تفاوت های جزئی در فرم و دوخت میان طایفه ها دیده میشود که نشانگر سلیقه های متفاوت است.
لباس بانوان غالبا برشی ساده دارد و سوزن دوزی ها روی سرآستین، جلوی پیراهن و پایین شلوار خودنمایی میکند. اهمیت جیب در لباس زنان نکته ای جالب است؛ آن را نمادی از جسارت می دانند. از دیگر اجزا میتوان به پاجامک، تکو (چارقد) و سریگ (روسری) اشاره کرد.
پوشاک قوم بختیاری
پوشاک بختیاری ها که ویژه عشایر این قوم است، راحت، زیبا و یگانه است. آنان در شرق، شمال شرق و جنوب شرق خوزستان سکونت دارند و سبک پوشش سنتی خود را حفظ کرده اند.
زنان و دختران بختیاری در زندگی روزمره، کوچ، مهمانی و جشن عروسی لباس های بلند رنگین با روسری های گلدار میپوشند و برای تزیین از منجوق و پولک دوزی بهره میبرند.
لباس مردان بختیاری چه در شادی و چه در سوگ یکسان است: چوقا، تنبان و کلاه؛ تنها رنگ پیراهن زیر چوقا (سیاه یا سفید) فرق میکند.
گاه پوشاک بختیاری نشانگر طبقه اجتماعی است؛ افراد متمول کلاه های کرکی بلند معروف به خسروی، شلوار گشاد و چوقای کیارسی بر تن دارند.
پوشش قشقایی ها
پیشینه استفاده از لباس محلی در میان قشقایی ها به دوران هخامنشی میرسد. این عشایر ترک زبان در دشت های استان فارس زیست میکنند و در دوره های سلجوقی، تیموری و صفوی نیز در همین نواحی حضور داشته اند.
طایفه های قشقایی از طریق نوع و رنگ پوشش و نیز پیشانی بندها از یکدیگر بازشناسی میشوند. پوشاک زنان شامل کلاهک، آرخالق، تنبان و پاپوش است. جزئیات این پوشش به شرح زیر است:
- دامن چندلایه یا شلیته و تنبان، تونیک یا قیناق، ژاکت کوتاه یا آرخالق، کلاهک های کوچک، پیشانی بند ابریشمی (یاقلق یا قالاق) و در نهایت تور شبیه روسری.
لباس مردان قشقایی از کلاه نمدی، پیراهن بلند، عبای آرخالق، شال کمر، چقه و کپنک تشکیل میشود.
لباس عرب های خوزستان
پوشاک عرب های جنوب و خوزستان، نشانگر هویت فرهنگی آنان است. زنان معمولا «شیله» (روسری بلند سیاه) را با عبا یا چادر مشکی همراه میکنند و گاه روبنده سیاه بر چهره میگذارند.
مردان دشداشه سفید بلند، عبا، چفیه و عگال (حلقه مشکی سنگین روی چفیه) بر تن میکنند.
جامه های مردم بنادر و سواحل خلیج فارس
اقلیم گرم و شرجی خلیج فارس سبب شده پوشاک مردم این نواحی سبک، نازک و آزاد باشد. جمعیت منطقه ترکیبی از لر، ترک، عرب، قشقایی و کرد است و با وجود این تنوع، عرب ها غالب اند؛ به همین دلیل تفاوت هایی با پوشاک سایر اقوام دیده میشود.
مردمان این سواحل را «بندری» مینامند. مشخصه پوشاک بندری سبک بودن، خنکی و گشادی است. بانوان برای تحمل گرما پارچه های نازک و رنگ روشن برمیگزینند؛ پیراهن و شلوار در رنگ هایی مانند آبی روشن، بنفش، صورتی و سبز رایج است.
لباس مردان بندر شامل پیراهن بلند و سفید به نام کندوره، همراه با چفیه و شال است.
زنان بندر پیراهن های بلند و رنگارنگ با روسری های بزرگ نقش دار و پولک دوزی میپوشند و برخی با برقع بخشی از صورت را میپوشانند.
اطلاعات تکمیلی درباره لباس های سنتی اقوام ایرانی
پوشاک سنتی بخشی از میراث ناملموس و سرمایه فرهنگی ایران است؛ پس باید برای نگهداری و انتقال آن به نسل های بعدی کوشید. این پوشش ها آیینه هویت و فرهنگ هر منطقه اند و تحت تاثیر اقلیم و جامعه، ویژگی های خاص خود را دارند. طراحی و دوخت لباس های اصیل مردانه و زنانه نیز جزئی از صنایع دستی ایران به حساب میآید.
سوالات رایج درباره پوشاک سنتی
اگر پاسخ پرسش خود را اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه ها بنویسید تا در کوتاه ترین زمان پاسخ دهیم.
زیباترین لباس های محلی ایران کدام اند؟
هر قوم زیبایی خاص خود را دارد؛ با این حال پوشاک گیلکی عنوان «شادترین لباس جهان» را کسب کرده است.
گران ترین لباس محلی ایران کجا نگهداری میشود؟
گران ترین نمونه ها در موزه ملی ایران است و به اقوام مختلف تعلق دارد؛ برخی از آن ها به دوره های تاریخی چون اشکانیان میرسد.
لباس سنتی ترک های ایران چگونه است؟
در میان ترک های ایران گونه های مختلفی از پوشش دیده میشود: آذری، ترکمنی، ترکی خلج، ترکی سنقری، ترکی خراسان و ترکی قشقایی.
پوشاک سنتی بانوان باختران شامل چیست؟
پوشش بانوان کرد باخترانی شامل سربندی با چند دستمال کلاغی ریش دار، زیرپوش بلند و ساده، پیراهن بلند و گشاد گلدار، جلیقه یا یل با نوار و سکه دوزی، قبای بلند مخمل رنگی، شلوار کردی پرچین و گیوه های رنگین دستبافت است.
پوشاک سنتی کرمان شامل چیست؟
مردان کرمانی پیراهن سفید بلند و شال کمر میپوشند. زنان نیز پیراهن بلند و گشاد با شال های رنگی دارند و روی آن چارقد به سر میکنند.
پوشاک سنتی یزد چه ویژگی هایی دارد؟
مردان یزدی پیراهن چلواری یا پارچه نازک سفید با آستین گشاد و یقه زبانه دار میپوشند که از روی شانه بسته میشود؛ عرق چین و شال نیز بخشی از پوشش است.
زنان یزدی پیراهن کوتاه تا روی زانو و شلوار از جنس پارچه های خنک مانند چیت میپوشند؛ آستین ها گشاد و مچ با قیطان بسته میشود و استفاده از چارقد به جای روسری رایج بوده است.
