اگر پیگیر آثار کهن باشید، نام دژ شاپور حتما به گوش شما رسیده است. همین قلعه پرهیبت فلک الافلاک که ساسانیان آن را بر فراز تپه ای بلند و مشرف بر خرم آباد برپا کردند. امروزه این بنا بیشتر با عنوان موزه مردم شناسی شناخته می شود؛ مکانی برای آشنایی نزدیک با فرهنگ، آداب و شیوه زندگی قوم لر.
بد نیست بدانید بسیاری از آژانس های معتبر، سفر به لرستان را از چشم نوازترین تجربیات ایرانگردی معرفی می کنند. خرم آباد شهری است که با طبیعت اطرافش هم نوا است. در این نوشته تلاش کرده ایم چهره ای درخور از فلک الافلاک را پیش روی دوستداران میراث ایرانی بگذاریم. آماده باشید؛ یکی از دیدنی های مهم خرم آباد قرار است خودی نشان بدهد!
باز کردن
پیشینه کوتاه ساخت فلک الافلاک
در روزگار ساسانی، دژ شاپور یا همان فلک الافلاک با کارکردی عمدتا نظامی و برای پاسداری از مرز و فرهنگ بومی ساخته شد. در دوره های نخستین، از این قلعه به عنوان جای نگهداری اسیران نیز استفاده می شد. انتخاب تپه های مشرف به خرم آباد برای چنین سازه ای طبیعی بود. استواری بنا به پشتوانه 8 برج پیرامونی اش همچنان پیداست و تماشای شهر از لابه لای کنگره ها برای گردشگران دلنشین است.
در دوره قاجار و به ویژه با توجه فتحعلی شاه به آثار کهن، دژ شاپور مرمت شد و نام فلک الافلاک بر آن گذاشته شد. این تعبیر به معنای سپهر سپهران است و برخی آن را اشاره ای به دوازده صورت فلکی می دانند.
پس از یورش اسکندر به ایران، برای دور نگه داشتن اشیای گرانبها از دست تاراجگران، بخشی از آن ها در غاری به نام کلماکره پنهان شد.
در دهه های اخیر، گروهی محل این گنجینه ها را پیدا کردند؛ بخشی به یغما رفت و بخشی دیگر به دست کارشناسان میراث فرهنگی رسید. آثار باقی مانده مرمت شد و سرنوشت شماری از آن ها نمایش در فلک الافلاک به عنوان موزه اشیای تاریخی و نفیس بود.
مرمت های سال های اخیر علاوه بر بازآفرینی نما و فضاهای داخلی، امکان ایجاد بخش هایی مانند کارگاه مرمت، فروشگاه صنایع دستی و چایخانه سنتی را فراهم کرده و بر جذابیت های قلعه افزوده است.
این بنای ارزشمند در سال 1349 به طور رسمی در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.
فلک الافلاک در نقش موزه مردم شناسی
با همه روایت های تاریخی، کشش اصلی بازدید از این مجموعه تنها گذشته آن نیست. موزه مردم شناسی لرستان که در اردیبهشت 1381 در دل قلعه افتتاح شد، از غنی ترین مجموعه های مردم نگاری کشور به شمار می رود. 12 تالار و راهروهای مرتبط، صحنه هایی زنده از زیست بومی مردم لرستان را پیش چشم می گذارند.
این مجموعه با بهره گیری از ابزار و اشیای گردآوری شده از زندگی واقعی و چیدمان سنجیده در ویترین ها، خاطره های ماندگاری می سازد. مثلا شمایل آهنگران و پیشه وران محلی در حال ساخت ابزار کشاورزی، یا صحنه هایی از زندگی روزمره مردم لر، پیش روی شما جان می گیرد.
یکی از مهم ترین تالارها، تالار مشاغل و ظروف است که زیر طاق نماهای آن پیکره استادکاران حرفه های سنتی به نمایش درآمده. از ورشوساز و خراط سالخورده تا مجموعه ای از ابزار سوارکاری و شکار که چشم هر بیننده ای را می گیرد.
شاکله معماری فلک الافلاک؛ درسی از مهندسی ایرانی
نخستین ویژگی چشمگیر در معماری قلعه، دیوارهای بسیار بلند آن است؛ بلندترین بخش تا حدود 23 متر ارتفاع دارد. عرصه ساخت دژ هشت ضلعی و نزدیک به پنج هزار متر مربع برآورد می شود. در کار ساخت، مصالح متنوعی به کار رفته که از مهم ترین آن ها خشت، سنگ و آهک است.
اگر بخواهیم اجزای فلک الافلاک را به اختصار بشماریم، از حیاط ها و حمام کهن آغاز می کنیم:
- حیاط نخست: صحن وسیع و دلگشایی که چهار برج گرداگرد آن ایستاده اند.
- حمام تاریخی: در ضلع شمالی حیاط اول قرار داشته و تا اواخر قاجار فعال بوده است. امروز نشانه های آن را می بینید. هنگام بازدید، نگاهی هم به کانال های زیرزمینی و تنبوشه های سفالی بیندازید.
- چاه آب قلعه: در شمال شرقی حیاط اول و نزدیک حمام قدیمی، چاهی دیده می شود که روزگاری آب مورد نیاز ساکنان را تامین می کرده است.
- حیاط دوم: مانند حیاط نخست، چهار برج زیبا پیرامون آن قرار دارد. تالارهای باشکوه اطراف حیاط دوم و اهمیتی که در دسترسی به دیگر بخش ها دارد، دوباره مهارت معماران ساسانی را به رخ می کشد.
گالری ویدیویی قلعه فلک الافلاک
مرجع: صفحه اینستاگرامی mirbagheri.ph@
بازدید از فلک الافلاک را از دست ندهید
چه با خودروی شخصی راهی خرم آباد شوید و چه در قالب تور، پیشنهاد ما این است که پیش از سفر، جاذبه های گردشگری این شهر را مرور کنید تا تجربه ای آگاهانه و پربار داشته باشید.
علاوه بر دیدن دیگر آثار تاریخی مانند پل شکسته، بردنوشته و حمام گپ، به سراغ طبیعت اطراف هم بروید. دریاچه گهر، آبشار آب سفید و دره خزینه تنها چند نمونه از دیدنی های فراوان منطقه هستند.
قلعه فلک الافلاک کجاست؟
این اثر تاریخی در شمال شرق خرم آباد در استان لرستان قرار دارد و از خیابان امام خمینی (دوازده برجی) می توان به آن دسترسی پیدا کرد. جای دقیق آن را روی نقشه زیر ببینید:
سوالات پرتکرار
اگر درباره این مطلب سوالی دارید، از بخش دیدگاه های همین پست با ما در تماس باشید. در کوتاه ترین زمان پاسخ می دهیم.
قدمت قلعه فلک الافلاک چقدر برآورد می شود؟
زمان ساخت این قلعه را حدود 1700 سال پیش و به دوره ساسانیان نسبت می دهند. با این حال، باستان شناسان بر اساس شواهد معماری و داده های سفالی به دست آمده از لایه نگاری بخش هایی از حیاط قلعه دریافته اند که پیش از آن نیز در همین مکان دژی برپا بوده که قدمتش به اواخر قرن هشتم پیش از میلاد می رسد.
این قلعه با چه نام های دیگری شناخته می شود؟
در منابع تاریخی، نام های گوناگونی برای آن آمده است: دژ شاپورخواست، دژ سیاه، قلعه خرم آباد، سلاسل، کاخ اتابکان و دوازده برجی.
تعداد پله های قلعه فلک الافلاک چقدر است؟
عدد دقیق با توجه به مسیر بازدید و بخش های مختلف فرق می کند؛ اما برای رسیدن به ورودی اصلی، حدود 100 تا 120 پله از پای تپه تا دروازه پیش رو دارید. در کنار آن مسیر شیب دار نیز وجود دارد. در داخل قلعه هم پله های متعدد برای دسترسی به طبقات و برج ها تعبیه شده است.
بهترین فصل برای بازدید از قلعه کدام است؟
بهار، تابستان و اوایل پاییز زمان های مناسبی برای تماشای این بنای باشکوه هستند.
ساعات بازدید از قلعه چگونه است؟
ساعت بازدید از 9 صبح تا 7 عصر اعلام شده است.
