شيراز، مرکز استان فارس، حدود 900 کيلومتر در جنوب تهران قرار دارد. اين شهر کهن حتي در زمان برپايي پارسه و تخت جمشيد نيز آباد بوده و همين نکته از پيشينه طولاني آن خبر مي دهد. ميان جاهاي ديدني شيراز، مجموعه تاريخي زنديه و حمام وکیل شيراز که بخشي از آن است، بهترين شاهد اين قدمت هستند.
شهرت و اهميت شيراز بيشتر در سده هاي پس از اسلام شکل گرفت. کريم خان زند اين شهر را به عنوان پايتخت برگزيد؛ به فرمان او گرداگرد شهر بارويي ساخته شد و خندقي کندند. ساختمان هاي تازه، بازارها و کاخ ها يکي پس از ديگري برپا شد و از ميان آنها، حمام وکيل جايگاهي شاخص دارد.
در دوره زنديه و به دستور کريم خان، مجموعه زنديه در مرکز شيراز بنا شد. اين مجموعه شامل بازار، مسجد، مدرسه و حمام وکيل است و زمان ساخت آن به قرن هجدهم ميلادي باز مي گردد.
نمايش
معماري حمام و تقسيم بندي سه گانه آن
در بيشتر حمام هاي قديمي ايران، از روزگار کهن تا دوره پهلوي، سه فضاي اصلي ديده مي شود: سربينه، ميان در، و خزانه يا گرم خانه. به اين نوع گرمابه ها اصطلاحا «حمام خزينه اي» مي گفتند. با رواج لوله کشي آب، حمام هاي خزينه اي کم کم جاي خود را به حمام هاي نمره اي يا دوش دادند.
- سربينه يا رختکن
تقريبا همه حمام هاي کهن بخش سربينه را دارند، اما سربينه حمام وکيل در ميان آنها شاخص است. در اين فضا آيين «واسونک خواني» با لهجه خوش شيرازي اجرا مي شد و همين رسم حال و هوايي متفاوت به آن مي داد.
در اين بخش فردي به نام «استاد حمامي» حاضر بود. مراجعه کنندگان امانت هاي خود را به استاد حمامي مي سپردند. سکوها و جايگاه هاي متعددي در سربينه تعبيه شده بود و مردم بنا به جايگاه اجتماعي در هر بخش مي نشستند.
در گذشته باور داشتند که پس از استحمام، فرو بردن پاها در آب سرد سودمند است؛ به همين دليل در گوشه و کنار سربينه حوضچه هاي آب سرد ديده مي شود و يک حوض بزرگ نيز در ميانه فضا قرار دارد.
همچنين در سربينه حمام وکيل، نقال حضور مي يافت؛ او ماجراهاي سياسي روز را براي مردم بلندخواني مي کرد و داستان هاي ادبي تصوير شده بر سقف را روايت مي نمود.
به سبب رطوبت زياد، در سقف حمام وکيل به جاي گچ از آهک بهره برده اند؛ آهک هرچه رطوبت ببيند سخت تر مي شود. اين آهک بري ها گرداگرد سقف سربينه کار شده و روايت هاي قرآني، اسطوره اي و ادبي ايران را به نمايش مي گذارد.
تصويرهاي نقش بسته بر اين آهک بري ها روايت هاي بسياري را بازگو مي کند، از جمله:
- عروج پيامبر اسلام (ص)
- قصد قرباني اسماعيل به دست حضرت ابراهيم
- داستان شيرين و فرهاد و کندن بيستون به دست فرهاد
- بيژن و منيژه
- غسل شيرين در چشمه و شکار خسرو
- افکندن يوسف در چاه
- شيخ صنعان و دختر نصراني
- بيرون آوردن يوسف از چاه
- عزيز مصر شدن حضرت يوسف
- حضور يوسف در بزم زنان
- ميان در حمام
ميان سربينه و خزانه فضايي قرار دارد که «ميان در حمام» ناميده مي شود. اينجا محل اجراي آيين حنابندان بود؛ در مراسم عروسي، خانواده هاي عروس و داماد اين بخش را قرق مي کردند. همچنين هنگام تولد نوزاد و مناسک ديگر، آيين هاي ويژه اي در ميان در برگزار مي شد.
امروز در اين قسمت از حمام وکيل شيراز، مجسمه هايي نصب شده که بر تنشان لباس محلي شيرازي است. همراه با ابزار حنابندان و صداهاي بازسازي شده توسط ميراث فرهنگي، آداب و رسوم گذشته حمام ها به تصوير کشيده شده است.
- خزانه يا گرم خانه
پس از عبور از ميان در و از راهرويي که براي تنظيم دماي بدن در نظر گرفته شده، به خزانه (گرم خانه) مي رسيم؛ جايي که استحمام انجام مي شد. در خزانه، دلاک حضور داشت و به مشتريان خدمت مي رساند. از کارهاي دلاک مي توان به اين موارد اشاره کرد:
- کيسه کشي
- لنگ انداختن
- مشت و مال
- کشيدن دندان
- حجامت
با رواج حمام در خانه ها، اين کاربري ها کنار رفت و بسياري از آداب قديمي کم رنگ شد. حمام وکيل شيراز امروزه به موزه تبديل شده است.
تماشاي اين ديدني را از دست ندهيد
شيراز از شهرهاي زيباي ايران است و بيش از 3000 اثر در فهرست ميراث ملي دارد. اگر با خريد تورهاي داخلي از آژانس هاي تورگردان راهي اين شهر شديد، بازديد از مجموعه وکيل و به ويژه حمام وکيل شيراز را در برنامه بگذاريد.
همچنين «دستي بر ايران» پيشنهاد مي کند پيش از سفر، با جاذبه هاي گردشگري شيراز آشنا شويد تا مکان هاي مورد علاقه خود را از قبل مشخص کنيد و از آنها ديدن نماييد.
آدرس و موقعيت جغرافيايي حمام وکيل
موزه گرمابه وکيل در شيراز، خيابان لطفعلي خان زند، خيابان طالقاني، ضلع غربي بازار وکيل قرار دارد. موقعيت مکاني اين بنا را در نقشه زير مي بينيد:
سوالات متداول درباره حمام وکيل شيراز
اگر سوال ديگري داريد، از طريق بخش ديدگاه هاي همين پست با ما در ارتباط باشيد؛ در کوتاه ترين زمان پاسخ خواهيم داد.
قدمت حمام وکيل شيراز چقدر است؟
اين گرمابه تاريخي نزديک به 250 سال قدمت دارد و يادگاري از دوره زنديه و حکومت کريمخان است.
امروز حمام وکيل چه کاربري دارد؟
حمام يا گرمابه وکيل شيراز سال هاست که به موزه مردم شناسي تبديل شده تا آداب و رسوم و سيماي گرمابه هاي قديم ايران را بازنمايي کند.
سيستم گرمايش حمام وکيل شيراز چگونه کار مي کرد؟
براي گرم کردن حمام، دالان هاي باريکي زير سنگ فرش کف پيش بيني شده بود تا بخار و گرما را به همه بخش ها برساند. در بخش جنوبي حمام خزينه قرار دارد که در آن دو ديگ مسي آب را گرم مي کردند. زير ديگ مسي اتاقکي براي افروختن هيزم ساخته اند که به راهروهاي زيرزميني راه دارد. مجموعه دالان ها، اتاقک و ظرف مسي زير خزينه را تون، گلخن يا تيون مي نامند.
