طاق بستان؛ تاریخچه، نقشه و عکس

تاق بستان مجموعه ای از نقش برجسته های برجای مانده از روزگار ساسانی است؛ یادگاری جهانی که در شمار شاخص ترین آثار باستانی ایران قرار می گیرد. این محوطه تاریخی در میان دامنه های زاگرس و در فهرست دیدنی های شناخته شده کرمانشاه می درخشد. حجاری ها و نگاره های سنگی آن روایتگر چهره و آیین پادشاهانی چون اردشیر سوم، خسرو پرویز، شاپور دوم و سوم و کتیبه های مرتبط با آنهاست.

جایگاه جغرافیایی تاق بستان

سنگ نگاره های تاق بستان در شمال شرقی شهر کرمانشاه، پای کوه پراو و کنار چند چشمه دلنشین قرار گرفته اند. این بخش کوهستانی از غرب ایران با طبیعتی سبز و چشم نواز شناخته می شود و لایه هایی از تاریخ کهن را در خود جای داده است؛ به همین دلیل در هر گوشه آن می توان رد پایی از آثار طبیعی و تاریخی کم نظیر دید.

گذشته و پیدایش تاق بستان

بر پایه یافته های باستان شناسی و پژوهش های انجام شده درباره تاق بستان، «هرتسفلد» باستان شناس نامدار، ساخت این مجموعه را به دوره ساسانی و فرمانروایی خسرو پرویز دوم (۵۹۰ تا ۶۲۸ میلادی) نسبت می دهد. بنابراین، پیشینه تاق بستان به بیش از ۱۵ قرن پیش باز می گردد.

با این حال، زمان دقیق ایجاد همه نگاره ها روشن نیست و میان تاریخ دانان و باستان شناسان درباره تاریخ آغازین اختلاف نظر وجود دارد. در روزگار ساسانی، این محوطه جایگاه گردهمایی شاهان و برگزاری آیین های رسمی بوده و در دوره های بعد نیز نقش ها و کتیبه های تازه ای به آن افزوده شده است.

نام «تاق بستان» را برخی برگرفته از «تاق وسطام» دانسته اند. در منابع تاریخی این اثر با نام هایی چون تاق بیستون، تخت بستان و شبدیز هم یاد شده است.

بخش های گوناگون تاق بستان

این یادمان سنگی ساسانی از اجزای متعددی تشکیل شده است. بخش های اصلی تاق بستان عبارت اند از:

• صحنه تاج گذاری اردشیر دوم
• کتیبه های تاق بستان
• ایوان بزرگ
• ایوان کوچک
• سنگ نگاره محمد علی میرزا
• نقش های شکار گوزن و شکار گراز

هر یک از این حجاری ها و نقش برجسته ها روایتی از تاریخ پر فراز و نشیب ایران را بازگو می کنند و ارزش تاریخی و هنری فراوانی دارند. در ادامه جزئیات برخی از آنها آمده است:

صحنه تاج گذاری اردشیر دوم

کهن ترین نقش برجسته این مجموعه، مراسم تاج گذاری اردشیر دوم را به تصویر می کشد؛ رویدادی که به سده چهارم میلادی باز می گردد. در این نگاره، از راست به چپ چهره های اردشیر دوم، فرستاده اهورامزدا و میترا (ایزد مهر) دیده می شوند.

کتیبه های تاق بستان

در میان نگاره ها و حجاری های این محوطه، کتیبه های متنی نیز دیده می شود. نوشته های تاق بستان به خط پهلوی ساسانی هستند و از مهم ترین یادگارهای مکتوب آن دوره به شمار می آیند. مضمون آنها معرفی شاهان ساسانی و تاکید بر مشروعیت الهی و اقتدار پادشاه است. کتیبه های شاپور دوم و شاپور سوم در تاق بستان از شناخته شده ترین متن های سنگی تاریخ ایران محسوب می شوند.

این متن ها معمولا کوتاه اند اما از نظر تاریخی و زبانی اهمیت چشمگیری دارند و سرنخ هایی درباره فرهنگ، زبان و سیاست روزگار ساسانی ارائه می کنند. پژوهشگران خط های باستانی و زبان شناسان برداشت ها و برگردان هایی از این کتیبه ها منتشر کرده اند که در منابع تخصصی تاریخ ساسانی در دسترس است.

برگردان کتیبه های تاق بستان

روایت فارسی شده محتوای کتیبه ها چنین است:

برگردان کتیبه شاهپور دوم:

پیکره ای از شاهی مزداپرست، شاپور، شاهنشاه ایران و انیران با سیمایی ایزدی معرفی می شود؛ او فرزند هرمز، شاهنشاه ایران و انیران با سیمای ایزدی و نوه نرسه، شاه شاهان است.

برگردان کتیبه شاهپور سوم:

پیکره ای از شاپور، شاهنشاه ایران و انیران و مزداپرست بازنمایی شده است؛ او فرزند شاپورِ شاهنشاه ایران و انیران با چهره ایزدی و نوه هرمز شاهنشاه معرفی می شود.

ایوان بزرگ

از دیگر بخش های شاخص تاق بستان، ایوان بزرگ است. ارتفاع آن حدود 9 متر و پهنا نزدیک به 7/5 متر برآورد می شود. نمای بیرونی ایوان بزرگ نعل اسبی و کمی فرو رفته است و قوس آن اندکی بیضوی به نظر می رسد. دو ستون تنومند در دو سوی ایوان دیده می شود که شباهتی به ستون های معماری روم باستان دارد.

ایوان کوچک

ایوان کوچک، همانند نمونه بزرگ تر، اما با ابعادی کمتر ساخته شده است؛ ارتفاع آن حدود 5 متر و پهنا نزدیک به 3/5 متر است. نمای بیرونی این بخش نیز قوسی شکل است. در ایوان کوچک، پیکره های شاپور دوم و سوم دیده می شود و علاوه بر آنها چند کتیبه سنگی و نوشته بر بدنه ها وجود دارد که گوشه هایی از تاریخ شاهان ساسانی را باز می نمایاند.

سنگ نگاره محمد علی میرزا

در بخش درونی و سمت چپ ایوان بزرگ، حجاری متعلق به روزگار قاجار دیده می شود که محمد علی میرزا را نشان می دهد. در این نقش، او بر تخت نشسته است. این نگاره تازه ترین بخش افزوده شده به مجموعه به شمار می رود و تاریخ آن به سال 1237 هجری بر می گردد؛ زمانی که به دستور محمد علی میرزا، کتیبه بر فراز تاق بستان حجاری شد.

در بنای تاق بستان کرمانشاه چه نقش هایی دیده می شود؟

در تاق بستان، نقش های متعدد و چشمگیر به چشم می آید؛ از تصاویر شاهان ساسانی چون اردشیر دوم، شاپور و خسرو پرویز تا ریزنقش های گیاهی که در دو سوی بنا دیده می شود. در ایوان بزرگ، نگاره هایی از سواران نیزه دار سپاه ساسانی نیز حجاری شده است.

بر دیواره های درونی ایوان بزرگ، صحنه های شکار به چشم می خورد؛ جایی که شاهان ساسانی در حال شکار گوزن و گراز و اجرای سوارکاری نشان داده شده اند. در همین بخش، فیل سوارانی نیز حجاری شده اند که حضورشان در صحنه شکار کاملا آشکار است.

از جلوه های چشم نواز دیگر، «نقش سوارکار» است؛ سوارکاری که زره بر تن و کلاه خود بر سر دارد و بر اسبی تنومند می تازد؛ نمادی از شکوه سپاه ساسانی. پیرامون این تصویر، طرح های گیاهی و پیچک ها فضای تزیینی ایجاد کرده است.

نقش ها و نگاره های تاق بستان، نشانه هایی از شیوه پوشش، آرایش و زیور شاهان و درباریان ساسانی را بازگو می کند. برای نمونه، بر جامه خسرو پرویز نقش اژدهای بالدار دیده می شود که نزد ساسانیان نماد جنگ بود.

با دقت در صحنه شکارگاه می توان رد موسیقی دربار ساسانی را نیز دید؛ سازهایی چون شیپور، تنبور و چنگ از سازهای رایج زمان خسرو پرویز بوده اند که در این حجاری ها بازنمایی شده اند.

این نقش برجسته ها، نماد تاریخ حکومت ساسانی بر ایران اند و بخشی از نگاره های تاق بستان نیز به دوران قاجار مربوط می شود. هر کدام از این سنگ نگاره ها اگر زبان بگشایند، داستانی شگفت از گذشته نقل خواهند کرد.

موزه سنگ های تاق بستان

در دل مجموعه تاریخی تاق بستان، موزه ای به نام «موزه سنگ تاق بستان» برپا است که مخاطب را با هنر، تاریخ و فرهنگ روزگار ساسانی پیوند می دهد.

آنچه در این موزه به نمایش درآمده شامل قطعات سنگی نقش دار، کتیبه های پهلوی ساسانی و عناصر تزیینی معماری است که از محوطه و پیرامون آن به دست آمده اند. همچنین بخش هایی از بقایای کاخ ها و سازه های تخریب شده ساسانی در اینجا به نمایش گذاشته شده است.

در موزه سنگ تاق بستان، سنگ های تراش خورده در اندازه ها و قالب های متنوع دیده می شود؛ برخی نمایانگر معماری ساسانی و برخی بازتابی از معماری پس از اسلام اند.

دلایل بازدید از این یادگار تاریخی و هنری

تاق بستان اثری ماندگار از تاریخ ایران است؛ کتیبه ها و نقش های آن با ظرافتی خیره کننده تراشیده شده و منظری فراموش نشدنی ساخته اند. برای دیدن این عظمت باید راهی کرمانشاه شوید و در کنار آن، از دیگر دیدنی های تاریخی و طبیعی شهر نیز بهره ببرید.

نزدیک تاق بستان، طبیعتی سرسبز میزبان گردشگران است. روبه روی محوطه و بر دامنه کوه، چشمه و دریاچه ای طبیعی قرار دارد که چشم اندازی خیال انگیز به این مجموعه می دهد. سرآب تاق بستان و چشمه های آن بیش از هزار سال قدمت دارند و از زمان ساسانیان منبع آب آشامیدنی و کشاورزی بوده اند.

تاق بستان کجاست؟

تاق بستان در غرب ایران و در شمال شرقی کرمانشاه قرار دارد. برای بازدید از این محوطه تاریخی، موقعیت مکانی زیر را در نظر بگیرید.

سوالات رایج درباره تاق بستان

برای دریافت پاسخ پرسش های دیگر، در بخش دیدگاه های همین مطلب پیام بگذارید. در کوتاه ترین زمان پاسخ خواهیم داد.

این نقش برجسته ها متعلق به کدام دوره حکومتی اند؟

دوره ساسانیان.

در تاق بستان تاج گذاری چه پادشاهانی نقش بسته است؟

صحنه های تاج گذاری خسرو پرویز، اردشیر دوم و شاپور دوم و سوم در این مجموعه دیده می شود.

کاربری تاق بستان در گذشته چه بوده است؟

این ناحیه روزگاری شکارگاه ساسانیان بود و شاهان قاجار نیز برای تفریح، شکار و نمایش قدرت از آن بهره می بردند.

معنای نام تاق بستان چیست؟

در گویش کردی «تاق وه سان» به معنای تاقی ساخته شده از سنگ گفته می شود.

پیشینه تاق بستان به چه زمانی باز می گردد؟

بخش های اصلی مجموعه در سده چهارم میلادی شکل گرفته و نگاره هایی از دوره قاجار هم در آن دیده می شود.

فاصله تاق بستان تا بیستون چقدر است؟

هر دو از آثار تاریخی کرمانشاه اند؛ از تاق بستان که در شمال شرق شهر است حدود 30 کیلومتر به سمت شرق بروید تا به محوطه باستانی بیستون برسید.