تا به حال دنبال شهری بودهاید که هم سرسبزی و نشاط طبیعت را پیش چشمتان بگذارد و هم ردّی عمیق از تاریخ و فرهنگ ایران را؟ بسطام، زادگاه و خاستگاه عرفان ایرانی، با آبوهوایی معتدل و منظرههای کوهپایهای تماشایی، همان مقصد است. شاید برایتان جالب باشد که ردّ سکونت در این ناحیه به بیش از ۸۰۰۰ سال پیش میرسد. بسطام فقط به میراث کهن شناخته نمیشود؛ پیوند آن با اندیشمندان و عارفان نامآور ایرانی نیز به آوازهاش افزوده است. در ادامه، با جلوههای طبیعی، گذشته باشکوه و دیدنیهای شاخص بسطام آشنا میشویم.
نمایش
جایگاه جغرافیایی بسطام
بسطام در ۶ کیلومتری شمالشرقی شاهرود و در بخش بسطام قرار دارد. از غرب به رشتهکوههای شاهوار و شهر مُجَن، از شرق به منطقه میامی و حاشیههای دشت کویر و از شمال و شمالغرب به استان گلستان میرسد. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۴۲۰ متر و میانگین دمای سالانه آن ۱۸٫۱ درجه سانتیگراد است. در مورد اقلیم بسطام، متوسط بارش سالانه در فصلهای مختلف حدود ۱۸۵ میلیمتر گزارش شده است.
بسطام منطقهای کوهپایهای در مجاورت کویر به شمار میآید؛ همین تضاد جغرافیایی آن را به یکی از خوشآبوهواترین شهرهای پیرامون بدل کرده است. به همین سبب، در گذر تاریخ، مأمن اهل اندیشه و عرفان بوده است.
فاصله بسطام تا شاهرود تنها حدود هفت کیلومتر است و مسیرهای گوناگونی برای رسیدن به آن وجود دارد. دسترسی به شاهرود از طریق قطار، خودروی شخصی و اتوبوسهای بینشهری میسر است. اگر خودرو ندارید، پس از ورود به شاهرود میتوانید از تاکسیهایی که در میدان امام خمینی مستقر هستند برای رفتن به بسطام استفاده کنید.
مسافت زمینی تهران تا بسطام با خودروی شخصی حدود ۴۱۲ کیلومتر است و معمولاً ۴٫۵ تا ۵ ساعت زمان میبرد.
ترکیب جمعیتی و معیشت در بسطام
بر پایه سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۲۰۱۶ میلادی، جمعیت شهر بسطام به ۸۶۰۹ نفر میرسید.
اقلیم بسطام در تابستانها دلپذیر و در زمستانها سرد است. باغهای زردآلو پیرامون شهر گستردهاند و بخش قابل توجهی از درآمد ساکنان از باغداری و فرآوری محصولات آن تأمین میشود.
از یکسو همجواری با ارتفاعات شاهوار و منطقه ابر زمستانهای طولانی و سردی را رقم میزند و از سوی دیگر نزدیکی به کویر، آبوهوایی کوهپایهای پدید میآورد. این ویژگیها بسطام را به یکی از مطبوعترین نقاط اقلیمی استان سمنان تبدیل کرده و کشاورزی را به یکی از ستونهای اقتصاد محلی بدل ساخته است.
گذشته و پیشینه بسطام
یافتههای باستانشناسی قدمت سکونت در این ناحیه را بیش از ۸۰۰۰ سال برآورد میکنند. ردّ این دیرینگی را میتوان در تپهٔ شناختهشدهٔ «سنگ چخماق» در شمال شهر پی گرفت.
در محدوده بسطام گورستانهایی متعلق به جوامع هزارهٔ اول دیده میشود که قبرها با تختهسنگهای بزرگ و کوچک مشخص شدهاند. همچنین شواهدی از حضور و زندگی در دوران هخامنشی در این ناحیه وجود دارد.
برخی مورخان پیدایش بسطام را به ساختوسازهای یکی از سرداران نامدار خسرو پرویز، پادشاه ساسانی، در قلمرو خراسان، قومس، طبرستان و گرگان در سدهٔ ششم میلادی نسبت میدهند.
از سدههای ۱۰ و ۱۱ تا اوایل قرن بیستم میلادی، بسطام از مراکز اثرگذار فرهنگی ایران بود؛ هرچند پس از یورش مغولان، رونق آن به تدریج فروکاست.
رونق علمی و فرهنگی شهر را میتوان در رفتوآمد عالمان و دانشمندان، تأسیس مدرسهٔ شاهرخیه و تدریس استادانی چون مُصنَّفَک بسطامی (نوهٔ فخر رازی) و دیگر بزرگان جستوجو کرد.
بسطام میزبان آثار ارزشمندی است که بخشی از تاریخ جهان اسلام را روایت میکنند. از مهمترین این یادگارها میتوان نام برد:
امامزاده محمد بن جعفر صادق (ع)، آرامگاه بایزید بسطامی، مسجد اول بایزید، مسجد دوم بایزید، دالان و ایوان الجایتو، مسجد ایلخانی، آرامگاه گمنام، گنبد غازانخان، ایوان جنوبی، رواق، منار سلجوقی، آرامگاه آلکرت، ایوان جنوبی، برج کاشانه، مسجد جامع، مدرسه شاهرخیه، تکیه دولت، یخچالهای کهن، حمام شازده، حصار تاریخی شهر، آبانبار و خانههای قدیمی.
یکی از منابع مهم تأمین آب شهر، قناتهای جاری در آن است که برخی از آنها به ۵۰۰ سال پیش بازمیگردند. نکته جالب اینکه آب این قناتها در تابستانها خُنک و گوارا و در زمستانهای سرد، ملایم و نسبتاً گرم است.
برای مطالعه بیشتر:
- بسطام و خرقان؛ آرامگاههای نامدار عارفان ایرانی
موقعیت بسطام کجاست؟
بسطام در استان سمنان و حدود ۲۰۰ کیلومتری شهر سمنان واقع شده است. فاصله زمینی تهران تا این شهر نزدیک به ۴۲۰ کیلومتر برآورد میشود. جایگاه جغرافیایی بسطام را در ادامه میبینید:
جمعبندی نهایی
بسطام با پیوند دلنشین طبیعت چشمنواز و گذشتهٔ فرهنگیِ پربار، تصویری متمایز از فرهنگ ایرانی پیش چشم میگذارد و هر مسافر را به سفری در زمان فرامیخواند. از نسیم ملایم و باغهای زردآلو گرفته تا یادمانهای تاریخی و قناتهای کهن، این شهر روایتگر میراث زندهای از دانایی و معنویت است. بازدید از دیدنیهای بسطام فرصتی است برای لمس تاریخِ جاری و فرهنگی که هنوز در هر گوشهٔ این دیار نفس میکشد.
