اسپند؛ کاربرد و نحوه استفاده از آن

اسفند گیاهی بوته ای از تیره قره داغیان است که بیشتر در خاک های شور رویش می کند. این گیاه در منابع گوناگون با نام هایی مانند اسفند، سپند و حرمل شناخته می شود. دانه های آن را برای خوشبو کردن هوا، ضدعفونی کردن فضای خانه و حتی به نیت دوری از چشم زخم دود می کنند. افزون بر این، اسفند کاربردها و خواص درمانی دیگری هم دارد.

کاربردهای سنتی و درمانی اسفند

اسفند از گیاهان کهن طب سنتی است و به روش های مختلف به کار می رود. خیلی ها به خاطر شهرت این گیاه گمان می کنند که می توان آن را به شکل خوراکی مصرف کرد؛ اما واقعیت چیز دیگری است. در ادامه، درباره خوراکی بودن یا نبودن اسفند و راه های استفاده از آن توضیح می دهیم.

آیا اسفند خوراکی است و شیوه های مصرف

اندام های گوناگون اسفند مانند دانه، برگ و ریشه دارای مواد موثر هستند. برای بهره بردن از خواص آن در گذشته و امروز روش های مختلفی استفاده شده است. امروزه عصاره گرفتن از برگ و دانه به شکل علمی انجام می شود تا ترکیبات مفید جدا شود. با این حال به دلیل وجود مواد سمی در بافت گیاه، پژوهش های علمی مصرف خوراکی آن را تایید نمی کنند و خوردن اسفند را خطرناک می دانند.

دانه اسفند

دانه اسفند خوردنی نیست. تنها در گذشته، در یمن گروهی از یهودیان طبق رسمی کهن مقدار اندکی از برگ های گیاه را پس از فرآیندی خاص برای سفیدتر کردن آرد گندم به کار می بردند. دانش پزشکی امروز روشن می گوید خوردن حتی 3 تا 4 گرم از دانه اسفند تهوع و سرگیجه ایجاد می کند و می تواند برای انسان یا حیوان مرگبار باشد.

عصاره اسفند

یکی از شکل های کاربرد اسفند، استفاده از عصاره آن است که معمولا در عطاری ها عرضه می شود.

این گیاه دارای آلکالوئیدهای بتاکاربولین از جمله هارمالین، هارمین، بتاکاربولین و هارمالول است که در دانه، ریشه، ساقه، برگ و حتی گل ذخیره می شوند و بیشترین مقدار در دانه هاست. به همین دلیل اسفند خواص درمانی گوناگونی دارد و عصاره آن در موارد زیر به کار می رود:

کاهش درد

برخی ترکیبات موجود در دانه اسفند رفتاری شبیه مسکن های قوی دارند. به کارگیری موضعی عصاره می تواند به تسکین درد کمک کند.

میکروب کش

نتایج آزمایشگاهی نشان داده عصاره استخراج شده از دانه های گیاه روی سلامت اثر مثبت دارد و در نابودی بسیاری از باکتری های بیماری زا موثر است. البته این یافته ها در محیط آزمایشگاه به دست آمده و نیاز به بررسی های بیشتر دارند.

مهار رشد سلول های سرطانی

وجود آلکالوئیدهای ارزشمند خانواده بتاکاربولین در اسفند می تواند از تقسیم و پیشروی سلول های سرطانی جلوگیری کند.

اثر بر سیستم ایمنی

پژوهش ها نشان می دهد ترکیبات بتاکاربولین موجود در این گیاه روی سیستم ایمنی اثر تعدیلی دارند. از آنجا که هنگام بروز سرطان، ایمنی بدن تضعیف می شود، بهره گیری از عصاره اسفند ممکن است به تقویت این سیستم کمک کند.

دود کردن اسفند

در ایران رسم است که اسفند را روی آتش می گذارند تا دود آن به کار آید:

ضدعفونی فضاهای درمانی

دود اسفند خاصیت میکروب زدایی دارد و برای ضدعفونی کردن محیط های درمانی و بیمارستانی به کار می رود و در عمل مانند گندزدای قوی عمل می کند.

پودر اسفند

یکی دیگر از شیوه های استفاده، پودر کردن گیاه است. پودر اسفند ارزش دارویی دارد اما خوردن آن به دلیل سمی بودن ممنوع است. این پودر به تنهایی یا در ترکیب با مواد دیگر به صورت ماسک برای درمان های موضعی توصیه شده است.

برطرف کردن شپش سر

از کاربردهای پودر اسفند، استفاده از آن برای درمان شپش سر است. با مخلوط کردن پودر اسفند و روغن خردل، خمیری به دست می آید که می توان روی پوست سر ماساژ داد. برای نتیجه بهتر، این کار روزی یک بار انجام می شود.

روغن اسفند

از دانه های اسفند روغنی تهیه می شود که ویژگی های فراوانی دارد:

• ضد میکروب
• ضد قارچ
• ضد انگل روده
• ضد تومور
• آرام بخش
• ضد تشنج
• کمک به درمان سردی رحم و موارد مشابه

تسکین درد مفاصل

روغن اسفند خاصیت ضد درد دارد و به دلیل مزاج گرم و خشک در کاهش دردهای مفصلی موثر است. برای این منظور چند قطره روغن روی ناحیه دردناک ماساژ داده می شود.

روش آماده سازی دم کرده اسفند

همان طور که گفته شد، اسفند خوردنی نیست. بنابراین دم کرده آن به شکل نوشیدنی مصرف نمی شود و استفاده آن به روش زیر است:

کنترل آفات گیاهان آپارتمانی

دم کرده اسفند برای گیاهان آپارتمانی یک آفت کش مناسب است. در یک گلدان متوسط حدود نصف لیوان از این دم کرده ریخته می شود تا آفات از بین بروند.

دیگر خواص ذکر شده در طب سنتی

در منابع طب سنتی ایران، اسفند برای درمان یا کمک به کنترل بیماری هایی مانند دیابت، آسم، تب، سنگ مثانه، یرقان، مالاریا، پارکینسون و روماتیسم ذکر شده است.

کاربردهای دارویی اسفند در کشورها

• مصر: به کارگیری برای درمان عفونت ها و به عنوان میکروب کش قوی
• ایران: کاهش قند خون، نشاط آور، رفع سنگ مثانه و مهار سلول های سرطانی بر پایه پژوهش های نو
• شمال آفریقا: پایین آوردن تب

طب سنتی ایرانی، تکه ای از هویت ما

در دستی بر ایران باور داریم با شناخت ایران و وجوه مختلف فرهنگ و هویت آن، می توانیم در تقویت هویت ملی سهم داشته باشیم. طب سنتی نیز جزئی ارزشمند از فرهنگ ایرانی است.

مردم هر ناحیه با توجه به رویشگاه های بومی، از گیاهان دارویی برای حفظ سلامت و درمان بهره می برند. شما هم در سفرهای ایرانگردی با خرید گیاهان بومی یا فراورده های آن ها به اقتصاد محلی کمک می کنید و هم از دانش سنتی جامعه میزبان نکته هایی می آموزید.

سوالات رایج درباره اسفند

در ادامه چند پرسش و پاسخ برای آشنایی بیشتر آمده است. اگر پس از مطالعه به جواب نرسیدید، سوال خود را در دیدگاه های همین نوشته مطرح کنید تا پاسخ دهیم.