زیارت ارامنه در کلیسای تادئوس؛ آئین‌ها

میان سنگ های سیاه و سفید قره کلیسا که با باور و تاریخ گره خورده اند، آیینی جریان دارد که قرن ها دوام آورده است. زیارت ارامنه در کلیسای تادئوس مقدس تنها یک مراسم دینی نیست؛ نمونه ای زنده از همنشینی فرهنگ ها در شمال غرب ایران است. هر تابستان هزاران زائر گرد هم می آیند و این بنا کهن را با حال و هوای معنوی خود زنده می کنند.

ارج این آیین چنان بالاست که در دسامبر 2020 در فهرست آثار ایران در یونسکو ثبت شد؛ پرونده ای مشترک میان ایران و ارمنستان. پیش تر خود کلیسای تادئوس به عنوان اثری ملموس در فهرست جهانی جای گرفت و اکنون آیینی که در دل آن برگزار می شود نیز شناخته شده است. اگر به ریشه های این زیارت، پیشینه قره کلیسا و تصاویر این مراسم علاقه دارید، ادامه نوشته دستی بر ایران را دنبال کنید.

جشن کلیسای تادئوس در ایران از کهن ترین آیین های دینی ارامنه است و پیوسته از سده چهارم میلادی تا امروز برگزار شده است.

-هوانس آواکیان

پیشینه زیارت ارامنه در کلیسای تادئوس

بیش از نوزده سده است که ارمنیان ایران، ایرانی ارمنی های ساکن ارمنستان و حتی ارامنه دیگر کشورها برای انجام آیین های دینی و زیارت به این مکان می آیند. قره کلیسا یا کلیسای تادئوس مقدس در آذربایجان غربی واقع شده و هر سال پذیرای زائران بی شمار است.

پیروان کلیسای رسولان ارمنی (Armenian Apostolic Church) در طول این قرن ها راهی در حدود 700 کیلومتر را از ایروان تا این صومعه طی می کردند تا در آیین ها و مراسم زیارت شرکت کنند. هر سال در هفته نخست مرداد حدود پنج هزار نفر در این رویداد گرد هم می آیند. در برخی سال ها پیروان دیگر کلیساها و اقوام مسیحی مانند آسوریان نیز به مراسم قره کلیسا می پیوندند.

آیین ها و رسوم زیارت در قره کلیسا

زائران ارمنی پیش از حضور در قره کلیسا، در هفته اول مرداد راهی تبریز می شوند. سپس از اول تا سوم مرداد به سمت دیر حرکت می کنند و در نزدیکی آن برای چند روز چادر می زنند. برخی خانواده ها که از مسیرهای دور آمده اند تا پنج روز در آنجا می مانند. برنامه ها شامل راهپیمایی های آیینی، دعا، روزه و زیارت در فضای دیر است. آیین غسل کودکان و نوجوانان و برگزاری عشای ربانی نقطه اوج مراسم به شمار می رود.

همزمان با این آیین ها، فعالیت های فرهنگی نیز رونق دارد؛ پخت و پذیرایی با غذاهای ارمنی و اجرای موسیقی سنتی حال و هوایی صمیمی می آفریند. این گردهمایی بزرگ ترین رویداد فرهنگی و اجتماعی ارامنه در این ناحیه است. حضور در چادرهای نزدیک به هم، پیوند و همدلی میان شرکت کنندگان را پررنگ تر می کند.

در دوران حاکمیت اتحاد جماهیر شوروی بر ارمنستان، برگزاری زیارت ارامنه در کلیسای تادئوس متوقف شد. با فروپاشی شوروی و تشکیل دولت مستقل ارمنستان، این آیین ها دوباره احیا و به صورت سالانه برگزار شد.

تادئوس یا طاطائوس از پیروان برجسته مسیحیت بود که در سال چهلم میلادی نقشی اثرگذار در گسترش این دین در منطقه داشت. تلاش های او سبب گرایش ساناتروک پادشاه ارمنستان، دخترش ساندخت و گروه بزرگی از مردم به مسیحیت شد. پادشاه اما پس از مدتی دگرگون شد و فرمان قتل تادئوس و بسیاری از نوکیشان را صادر کرد (حدود 3500 نفر). در دوره پادشاهی تیرداد، مسیحیت بار دیگر مورد پذیرش دربار قرار گرفت و به دین رسمی ارمنستان تبدیل شد.

ظرفیت های گردشگری مذهبی تادئوس

حتی بدون تبلیغات گسترده، ارامنه این مقصد را می شناسند. با این حال، فراهم کردن شرایط بهتر، اطلاع رسانی و تسهیل حضور گردشگران ورودی می تواند به جذب بیشتر مسافران بین المللی کمک کند. زیارت ارامنه ایران و جهان در کلیسای تادئوس قابلیت آن را دارد که به یکی از مهم ترین رویدادهای گردشگری مذهبی برای ارامنه تبدیل شود و به پاسداشت این میراث جهانی یاری رساند.

حمایت از این میراث پیش از هر چیز به معنای حفاظت و تداوم طبیعی آن است. گردشگران بیش از هر عامل دیگری به امنیت و زیرساخت های مقصد می اندیشند. باید داشته های خود را معرفی کنیم و کمبودها را جبران و تکمیل کنیم.

افزون بر این، ایران میزبان جاذبه های فرهنگی فراوانی است که بخشی از آن ها به مکان های مذهبی ارامنه در شهرهای دیگر مربوط می شود. می توان زائران را به دیدار از دیگر شهرها و تجربه وجوه متنوع فرهنگ ایرانی ترغیب کرد. این رویکرد پیش تر نیز آزموده شده و بازخورد مثبتی داشته است.