یکی از درخشان ترین آیین های موسیقایی کردستان، مراسم دف نوازی پالنگان است که هر سال در روستای پلکانی پالنگانِ کامیاران برپا می شود. گردهمایی هزار دف، از مهم ترین جاذبه های فرهنگی این ناحیه به شمار می آید و با حضور مردم بومی و نوازندگانی از سراسر ایران، چهره ای زنده از هنر و فرهنگ غرب کشور را پیش چشم می گذارد. این رویداد فقط نمایش مهارت در دف نوازی نیست؛ زبان زنده آیین های عرفانی و نشانی از همدلی ایرانیان از روزگار کهن تا امروز است.
نمایش
رویداد هزار دف پالنگان چه نوع آیینی است؟
بزرگ ترین گردهمایی دف نوازی پالنگان با نام هزار دف شناخته می شود؛ جایی که صدها نوازنده محلی و میهمانانی از دیگر شهرهای ایران با لباس های کردی و دف های آراسته، در روستا جمع می شوند. آنها بر بام ها، ایوان ها و کوچه های پلکانی می ایستند و ابتدا ریتم های آیینی را آرام آرام می نوازند.
پس از آن، پیران طریقت اهل حق کلام های یارسان را که سروده هایی عرفانی به زبان گورانی است، می خوانند. به تدریج صدای دف ها اوج می گیرد و تندتر می شود. نوازندگان همزمان با نواختن، با چرخش ها و پا کوبی های موزون صحنه هایی می آفرینند که گویی کوه های هورامان را نیز به هم آوایی فرا می خواند.
برای مردم محلی، این آیین حرمت و معنا دارد. برخی باور دارند هم نوایی دف ها شفابخش است و بلا را دور می کند. در گذشته گاه برای طلب باران یا دفع حوادث طبیعی نیز دف نوازی می کردند.
زمان برگزاری آیین دف نوازی در روستای پالنگان
این آیین معمولا هر سال در بهار یا همزمان با جشن های باستانی کردستان برگزار می شود. در سال های منتهی به ۱۴۰۴، زمان این مراسم اغلب جمعه آخر فروردین اعلام شده و گردشگران زیادی را جذب کرده است.
آغاز جشن هزار دف پالنگان با طلوع آفتاب است. نخستین پرتوها که بر دیواره های سنگی می افتد، نوازندگان در فضای باز روستا گرد می آیند و نواختن را شروع می کنند. هم نوایی انبوه دف ها همراه با حرکت های موزون که گاه در حلقه های هم مرکز می چرخند، حال و هوایی معنوی و شورانگیز پدید می آورد.
با غروب خورشید، برنامه رسمی پایان می یابد؛ اما پژواک دف ها تا نیمه شب در کوچه پس کوچه ها می پیچد، انگار جان این آیین کهن از خاک هورامان جداشدنی نیست.
سنن و آیین های همراه با دف نوازی در کردستان
آیین دف نوازی کردستان در سال ۱۳۹۵ در فهرست میراث فرهنگی ناملموس ایران ثبت شده است. مراسم پالنگان همچون شناسنامه فرهنگی منطقه با آداب ویژه همراه است و هر کدام نمادهایی دارند:
- دف ها معمولا از پوست بز محلی و چوب توت ساخته می شوند و حلقه های فلزی آنها نماد وحدت دانسته می شود؛
- زن و مرد با پوشش محلی شامل پیراهن کردی، شال سفید و کلاه مال بند حضور می یابند؛
- رهبری گروه های دف نوازی با یکی از استادان نامدار است؛ او ریتم ها را تنظیم می کند و با اشاره های دست، تغییر ضرب و هماهنگی گروه را مدیریت می کند؛
- پیران طریقت یارسان یا اهل حق به عنوان مرشدان معنوی در مراسم حاضرند و گاه سروده های عرفانی می خوانند تا حال و هوای آیینی را ژرف تر کنند؛
- کودکان حدود هفت ساله با دف های کوچک در حلقه می ایستند تا تداوم سنت در نسل های پی در پی یادآوری شود؛
- در حاشیه برنامه، شیرینی و خوراکی های محلی مانند نان کولیره به نذر میان جمعیت پخش می شود؛
- رقص کردی و حرکت های گروهی مانند هه لپه رکی نیز اجرا می شود؛
- برخی نوازندگان پیش از آغاز، دف را می بوسند یا برای احترام آن را بالا می گیرند؛
- پاکیزگی و طهارت از شروط حضور است؛ بسیاری پیش از مراسم غسل آیینی انجام می دهند یا با وضو شرکت می کنند.
جشنواره بین المللی دف نوای رحمت
از دیگر گردهمایی های گروهی دف نوازی، جشنواره بین المللی دف نوای رحمت است که شکوه موسیقی سنتی ایران را جلوه می دهد. این جشنواره هر سال همزمان با عید قربان و عید غدیر در سنندج، شهر خلاق موسیقی، برگزار می شود.
ساختار جشنواره شامل گروه نوازی، تک نوازی و اجراهای همراه با مولودی خوانی است. نکوداشت استادان نامدار موسیقی کردستان، معرفی آثار پژوهشی و مکتوب و نمایش فیلم و مستند با موضوع موسیقی محلی و ساز دف نیز از بخش های جانبی جشنواره دف نوای رحمت سنندج به شمار می رود.
سازهای همراه در کنار دف
در مراسم هزار دف، تمرکز اصلی بر هم نوایی صدها دف است؛ به همین دلیل دیگر سازها معمولا محدود و در بخش های مشخصی نواخته می شوند. مهم ترین ساز و همراهان آن عبارت اند از:
- دف، ساز اصلی و شناخته شده موسیقی ایرانی با بدنه چوبی و پوستی نازک که با ضربه انگشتان به صدا در می آید؛
- تنبور، ساز آیینی یارسان و اهل حق با نوایی بم و روح نواز که در آیین های معنوی کردستان اجرا می شود؛
- دهل و سرنا، سازهای فولکلور کردی با ریتم های شاد و حماسی، مناسب رقص های جمعی مانند هه لپه رکی؛
- شمشال یا نی کردی با ملودی های آرام و عرفانی که در قطعات خلوت، همراه دف می شود؛
- کمانچه، ساز رایج در موسیقی اورامی و هورامی؛
- دوزله، سازی بادی از گونه های محلی.
تماشای شکوه هزار دف پالنگان را از دست ندهید
میان کوه های سربه فلک کشیده هورامان، جشن دف نوازی پالنگان همچون تابلویی زنده از اصیل ترین آیین های ایرانی جلوه می کند. «دستی بر ایران» سفر به این روستا و دیدن این مراسم را پیشنهاد می کند؛ جایی که هم آوایی صدها دف با بادهای کوهستانی فضایی روح نواز و آسمانی می سازد.
در آیین پالنگان، هر ضربه بر پوست دف انگار تپش قلب کوهستان را شنیدنی می کند و هر حرکت موزون، روایت وحدت و همدلی را زمزمه می کند. اینجا، دف فقط یک ساز نیست؛ پلی است میان زمین و آسمان، گذشته و حال؛ نشانی از شکوه آیینی که پس از قرن ها هنوز زنده و جان بخش است.
مراسم دف نوازی پالنگان و گردهمایی هزار دف از آیین های دیدنی در پالنگان است که هر سال با شور خاصی برگزار می شود. این روستای کهن با معماری پلکانی و طبیعت بکر، از مقاصد محبوب گردشگری کردستان است. اگر می خواهید درباره روستای پلکانی پالنگان کامیاران بیشتر بدانید و با جاذبه های ویژه آن آشنا شوید، حتما به این مطلب سر بزنید.
پرسش های پرتکرار درباره مراسم دف نوازی پالنگان
خاستگاه و قدمت دف نوازی در کردستان از چه دورانی است؟
بنا بر دیدگاه برخی پژوهشگران، این رسم پیشینه ای تا حدود ۳ هزار سال دارد و بازمانده آیین های مهرپرستی در کوهستان های زاگرس برای ستایش میترا، خدای نور، دانسته می شود. پس از اسلام نیز این سنت با عرفان یارسان درآمیخت و دف جایگاهی قدسی یافت.
شکل امروزی آیین هزار دف در پالنگان در دوره صفویه تثبیت شد و هر سال در بهار همراه با جشن های طبیعت محور کردی برگزار می شود. در برخی سفرنامه های عصر قاجار نیز از حلقه های بزرگ دف نوازان در کوه های اورامان گزارش شده است.
کردها دف را در کدام مناسبت ها می نوازند؟
دف در فرهنگ کردی سازی عرفانی و ارجمند است و در مناسبت های دینی، ملی و آیینی مختلف نواخته می شود؛ مانند جشن میلاد پیامبر اکرم(ص)، عید فطر، عید غدیر، نوروز، مراسم پیر شالیار، آیین هزار دف روستای پالنگان، جشن های عروسی و … .
رویداد «هزار دف» در سال ۱۴۰۴ چه تاریخی دارد؟
بر خلاف دو سال گذشته که جمعه آخر فروردین زمان مراسم پالنگان بود، استانداری کردستان برای سال ۱۴۰۴ تاریخ نهایی را وابسته به رضایت اهالی، آمادگی نهادهای برگزارکننده و مهیا بودن زیرساخت ها اعلام کرده است.
