وقتی رنگ‌ها در هم می‌آمیزند و گره‌ها قصه می‌گویند، هنر قالی‌بافی زنده می‌شود. مهارت های سنتی قالی‌بافی فارس نه‌تنها یکی از اصیل‌ترین جلوه‌های صنایع‌دستی ایران است، بلکه بخشی از هویت فرهنگی این استان به شمار می‌آید. عشایر قشقایی و فارس، که بخش بزرگی از جمعیت این منطقه را تشکیل می‌دهند، این هنر را نسل‌به‌نسل حفظ کرده‌اند؛ هنری که با نقش‌های الهام‌گرفته از طبیعت و زندگی کوچ‌نشینی، به جهانیان معرفی شده است.
این مهارت ارزشمند در فهرست آثار ایران در یونسکو ثبت شده و قالی‌های فارس، با طرح‌هایی همچون «نارنج و ترنج»، از محبوب‌ترین دست‌بافته‌های ایرانی هستند. امروز، این هنر نه‌تنها سوغات شیراز، بلکه یک کالای هنری صادراتی است که همچنان با دست‌های هنرمندان عشایر خلق می‌شود. اگر می‌خواهید راز زیبایی این قالی‌ها را بشناسید، با این مطلب از دستی بر ایران همراه شوید.
قالی‌های عشایری فارس از خالص‌ترین اشکال هنر بومی هستند؛ نقوش آن‌ها بازتابی مستقیم از محیط طبیعی و جهان‌بینی بافندگان است.
-هلموت بکر (پژوهشگر هنرهای شرقی)
نمایش
مهارت های سنتی قالی بافی فارس در گذر تاریخ
بر اساس مدارک و شواهد تاریخی، مهارت‌های سنتی بافت قالی 12 قرن است که در استان فارس رواج دارد. قدیمی‌ترین مدرکی که وجود این میراث فرهنگی ناملموس ایران را تایید می‌کند، در صورت اموال خزانه‌داری هارون‌الرشید یافت شده است که قدمت آن به به نیمه اول قرن نهم میلادی بازمی‌گردد. در این فهرست بعضی کالاها مانند قالی خلیفه، هزار بساط ارمنی، هزار بساط دارابجرد، پانصد بساط طبیری و سیصد بساط دشت می‌شان ذکر شده است.
ویژگی‌های قالی فارس
ویژگی‌های مشترک مختلفی در فرش‌های فارس وجود دارد که عبارتند از:
- وزن متوسط
- نرمی و ظرافت
- غالب بودن رنگ‌های نه چندان روشن
- حاشیه‌ای که تا 7 لایه دارد
- غالب بودن نقش‌های گوشه دار بر نقش‌های قوس دار
- وجود نوارهای بافته شده با سبک گلیم در رنگ‌های آبی، قرمز و بلوطی به خصوص در قالی‌های قدیمی
- وجود سه ترنج (لوزی) متصل به هم در میانه قالی و عدم طرح هایی در گوشه آن
از سوی دیگر، برخی ویژگی‌ها، قالی فارس را از قالی سایر مناطق ایران متمایز می‌کند. یکی از این ویژگی‌های منحصر به فرد که می‌توان در مهارت های سنتی قالی بافی فارس یافت این است که در تارهای آن به طور کامل از پشم استفاده می‌شود. اگر تارها از ابریشم باشد، آن را رنگ نمی‌کنند. در نتیجه رنگ اصلی همیشه نمایان است. تنها در برخی مناطق کوهستانی مانند داراب، آباده، فراغه، اقلید و بعضی از قسمت‌های نیریز که قالی‌های ریزبافت و ظریف بافته می‌شود، هم تار و هم پود از پنبه می‌باشد.
انواع مختلف محصولات مهارت های سنتی قالی بافی فارس
مهارت سنتی و منحصر به فرد بافت قالی فارس میراث مردم محلی این منطقه است که به شکل‌ها و انواع مختلفی نشان داده می‌شود. به طور کلی قالی‌ها به سبک دو پوده بافته می‌شوند اما در مناطق روستایی برخی قالی‌ها نیز به سبک تک پوده بافته می‌شوند که به آن‌ها “گبه” گفته می‌شود. این نوع قالی‌ها به دلیل سبک بافت تک پوده بسیار لطیف هستند اما در عین حال دوام بالایی نیز دارند.
نوع دیگر قالی‌های پارسی “گلیم” و “جاجیم” نام دارد. تارهای این نوع قالی‌ها از رنگ‌های مختلفی درست شده است که طرح‌ها و نقوش رنگارنگی دارند. جاجیم معمولاً در نقوش راه راه با خطوط باریک بافته می‌شود. گاهی نیز دو قطعه جاجیم در راستای خطوط با هم بافته می‌شوند.
قالی‌های استان فارس، سوغات زنان عشایر
اکثر قالی‌های ایرانی با طرح‌های خیالی بافته می‌شوند. به بیان دیگر، این فرش‌ها بدون طرح چاپ شده بافته می‌شوند. به همین دلیل نسبت به فرش‌هایی با طرح‌ها کاملاً متقارن، طبیعی‌تر به نظر می‌رسند.
گاهی، عشایر در حال کوچ کردن، دارهای قالی را از نقطه‌ای به نقطه دیگر می‌برند و آن‌ها را دوباره تنظیم می‌کنند تا به بافتن ادامه دهند. اولین قالی، که “دستور” نام دارد، به عنوان مدلی برای شروع بافت فرش‌های بعدی استفاده می‌شود. در نتیجه در صورتی که نیاز باشد تا دار قالی دوباره نصب شود، یک مدل از قالی همیشه وجود دارد.
تمامی این تکنیک‌های ظریف، نکات و ترفندها توسط زنان عشایر انجام می‌شود. آن‌ها مسئولیت حفظ این مهارت‌های سنتی و انتقال آن به نسل‌های بعد را دارند.
طرح‌ها و سبک بافت قالی‌های فارس
برخی متخصصان بر این باورند که طرح‌های قالی‌های قشقایی به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- طرح‌های سنتی که شکل‌های هندسی دارند و بدون طرح چاپ شده و از پیش آماده بافته می‌شوند، و
- طرح‌های منظم که به صورت متقارن طراحی و تقسیم شده‌اند.
افراد غیرمتخصص بر این باورند که قالی‌های فارسی به 10 دسته تقسیم می‌شوند. البته فهرستی که در زیر آمده فهرست ساده شده‌ای است که زیرمجموعه‌ها را شامل نمی‌شود. این ده دسته عبارتند از:
- نگاره‌های مرغی و طرح‌های کله مرغی
- نقش‌های گیاهی
- نقش‌های بته‌ای
- نقوش حیوانات
- نقوش عناصر گردونه خورشید
- نقوش انواع گل‌ها
- نقوش ستارگان
- نقوش شطرنجی
- نقش‌های دندانه دار ماهی و برگ
- نقوش لوزی با آرایه‌های چهار بازویی
مهارت های سنتی مذکور در زمینه بافته های فارس ایران به دو روش تقسیم می‌شود: “لول” و “تخت”. اکثر عشایر قشقایی به شیوه لول یا نیم لول قالی‌بافی می‌کنند. قالی‌های بافته شده به سبک تخت زمانی که روی زمین پهن می‌شوند به دلیل نرمی‌شان زیاد صاف به نظر نمی‌رسند.
یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد همه قالی‌های عشایری در سراسر که به هر شیوه‌ای بافته شده باشند، استفاده از دار قالی افقی است. اگرچه در سال‌های اخیر، برخی تاجران ترجیح داده‌اند که برای بافندگانی که مهارت های سنتی قالی بافی فارس را عرضه می‌کنند، دار ایستاده تهیه کنند.
نگاه کردن و احساس کردن قالی‌های ایرانی بافته شده در فارس
با نگاه کردن به جزئیات یک قالی، در دنیایی از زیبایی‌های جذاب غرق خواهید شد. با بازدید از کارگاه‌ها یا اتاق‌های قالی‌بافی که زنان قشقایی در آن کار می‌کنند، احساس می‌کنید که وارد دنیایی از نقوش و رنگ‌های فریبنده شده‌اید. مهارت های سنتی قالی بافی فارس، یک میراث فرهنگی جهانی است که بخشی از فرهنگ قدیمی ملّتی را بازتاب می‌دهد که تاریخ آن قدیمی‌ترین تاریخ در این کره خاکی است.
پرسش‌های متداول دربارهٔ مهارت‌های سنتی قالی‌بافی فارس
اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های پایین همین پست برای ما کامنت بگذارید و سوال‌تان را بپرسید. ما حتماً به آن پاسخ خواهیم داد.
مهارت‌های سنتی قالی‌بافی فارس چند سال قدمت دارد؟
⏳ شواهد و مدارک موجود نشان می‌دهد که قالی‌بافی فارس در حدود ۱۲ قرن قدمت دارد.
قالی فارس چه تفاوتی با سایر قالی‌های ایرانی دارد؟
🧵 از مهم‌ترین تمایزهای قالی فارس با سایر قالی‌های ایرانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- در تارهای آن به‌طور کامل از پشم استفاده می‌شود و اگر از ابریشم استفاده گردد، آن را رنگ نمی‌کنند.
- طرح و نقش قالی‌های فارس منحصربه‌فرد و متفاوت است.
آیا طرح قالی‌های فارس ذهنی است؟
✏️ بافندگان فارس هم به‌صورت ذهنی و هم از روی نقشه طرح قالی‌ها را می‌بافند. بیشتر طرح‌های قدیمی ذهنی بودند، اما در سال‌های اخیر اغلب از نقشه‌های آماده استفاده می‌شود.
